Bang Media

Video

Baza Shangazi

Friday, November 23, 2007

BAMWIBYE UMUGONO:UKO ABAKOBWA BENZE SE

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Loti ava i Sowari, abana yo n'abakobwa be bombi; kuko yatinyaga gutura i Soari, abana n'abakobwa be bombi mu buvumo. Uw'imfura abwira murumuna we ati "Data arashaje kandi nta muntu mu isi wo kuturongora nk'uko abo mu isi bose bakora: reka dutereke data vino, turyamane na we kugira ngo ducikure data."Batereka se vino muri iryo joro: uw'imfura aragendana aryamana na se;se ntiyamenya ko yaryamye cyangwa yabyutse.Bukeye uw'imfura abwira murumuna we ati"Iri joro ryakeye nararanye na data, twongere tumutereke vino n'iri joro nawe ugende uryamane na we,ducikure data".N'iryo joro bongera gutereka se,umuto arahaguruka aryamana na we;se ntiyamenya ko yaryamye cyangwa yabyutse.Uko ni ko abakobwa ba Loti bombi basamye inda za se.

ITANGIRIRO 19:30-36

Uyu musaza abakobwa be bamwibye umugono cyangwa se ashobora kuba yarabyumvise ati"komerezaho wa kayenzi we" nta wamenya dore ko n'umugore we yari amaze guhinduka inkingi y'umunyu.

Ni tabou (ntibivugwa ko umugabo yenda umukobwa we cyangwa ngo umusore yende musaza we cyangwa ngo umuntu yende nyina ) Hano rero muri Bibiliya barabivuga batarya iminwa nk'aho ari normal. Mbese ni normal koko? Ujya wifuza guhuza igitsina n'abantu bakwegereye bo mu muryango wawe? Mbese ubonye akanya nawe wabikora nka bano bakobwa?

Impamvu bano bakobwa batanga ngo ni uko nta bantu bari ku isi KANDI BARANZE GUTURANA N'ABANDI i Soari. Kereka niba abantu bivuga ubwoko bwabo gusa dore ko ethnisme kera yari ikomeweho NK'UKO BIKIMEZE N'UBU. Mbese ujya utekereza ko umuntu utari uwo mu bwoko bwawe na we ari umuntu? Cyangwa iyo uri wenyine nta "bantu" bo mu bwoko bwawe uvuga ko nta bantu bakiba ku isi?

ABAMALAIKA BAKUNDA IGITSINA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Abantu batangiye kugwira mu isi babyara abakobwa; abana b'Imana bareba abakobwa ari beza, barongoramo abo batoranije bose....abana b'Imana bamaze kurongora abakobwa b'abantu, babyarana na bo abana: ni zo ntwari za kera, zari ibirangirire.

ITANGIRIRO 6:1-4

DELILA:IGITUBA NK'INTWARO Y'INTAMBARA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
[...]Hanyuma y'ibyo abenguka umugore w'ikizungerezi wo mu gikombe cya Soreka witwaga Delila.

Abatware b'Abafilisitiya basanga uwo mugore baramubwira bati"Umuhende ubwenge,umenye aho imbaraga ze nyinshi ziva, umenye uburyo twamushobora, tukamuboha tukamucogoza; umuntu wese muri twe azaguha ibice by'ifeza igihumbi n'ijana."

Nuko Delila abaza Samusoni ati"Ndakwinginze mbwira aho imbaraga zawe ziva, n'icyakuboha ugashoboka?"
Samusoni aramusubiza ati"Bambohesheje isuri ndwi zitaruma, nacogora nkamera n'abandi;bambohesheje imigozi mishya itigeze gukoreshwa, nacogora nkamera nk'abandi;na none kandi wasobekeranya imigabane irindwi wo ku mutwe wanjye mo uruyonga, byashoboka"
Delila agerageza ibyo bisubizo bitatu byose, ariko afite Abafilisitiya biteguye ku muryango w'inzu akabwira Samusoni ati"Wapfa Abafilisitiya baragusumiye" buri gihe ariko Samusoni akirwanaho.

Delila abwira Samusoni ati"Wavuga ute ko unkunda kandi tudahuje umutima?Dore umbeshye gatatu kose utambwira aho ukura imbaraga zawe."


Kuko Samusoni yari arambejwe nuwo mugore wamubazaga buri munsi, amurembeje nk'uwenda gupfa, amumenera ibanga amubwira ikiri ku mutima ati"Nta cyuma cyogoshwa kigeze kunyura ku mutwe; nakogoshwa namera nk'abandi."
Nuko Delia atumiza ku Bafilisitiya ati"Nimuze namurangije!"Nuko amusinziriza ku bibero bye aramwogosha imbaraga zimushiramo;maze aramushinyagurira ati"Wapfa Samusoni Avafilisitiya baragusumiye.

"Samusoni arikunkumura biranga,Abafilisitiya baramukwata bamunogoramo amaso, bamumumanukana i Gaza bamubohesha iminyururu y'imiringa, bamugira umusyi mu nzu y'imbohe.

(Ushobora gusoma inkuru yose hano ABACAMANZA 16:1-22)

IBITEKEREZO: iyo umuntu agiriye undi nabi bavuga ko yamwogoshe. Mbese nta muntu urakogosha? Njye ko bandangije!Mbese nta mukobwa cyangwa umugabo urakugirira ako Dalila yagiriye Samusoni? Wabyirinda ute?

MALAYA WAKUNZWE N'UWITEKA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
[...]Nuko baragenda binjira mu nzu ya maraya(umugore wacuruzaga igituba) yitwaga Rahabu, bararamo (mbese baba baramusabye igitsina?Nta wamenya!).Umwami w'i Yeriko arabimenya atuma kuri Rahabu ati"Sohora abo bagabo bari iwawe, kuko baje gutata igihugu cyose."
Ariko iyo ndayi ijyana abo bagabo bombi irabahisha, irangije ibwira intumwa iti"Ni koko iwanjye haje abagabo, ariko ntazi aho baturuka;nuko bumaze kwira, igihe cyo kugarira, abo bagabo baragenda, sinzi aho bagannye.Nimubakurikire murabafata!"
Ariko ba batasi yari yaburije inzu, abatwikira imigwegwe yari yatondekanije.

YOSUWA 2:1-6

Yosuwa ashobora kuba yarahisemo ko abatasi bacumbika kuri maraya kuko maraya zizi gufata abagabo neza ngo bazihe amafaranga.

MARAYA RAHABU MU IJURU
[...]Kwizera ni ko kwatumye maraya uwo Rahabu atarimburanwa n'abatumviye Imana, kuko yakiranye abatasi amahoro.

ABAHEBURAYO 10,11

INDAYI ZIRASHUKANA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Nari mpagaze ku tubambano tw'idirishya ry'inzu yanjye;
Ndunguruka;
Ni uko ndeba mu baswa,
Nitegereje mu basore,
Mbona umusore utagira umutima
Anyura mu nzira ikikiye ikibero cy'inzu ya Maraya
Nuko ayembayemba ajya ku nzu ye,
ari mu kabwibwi, bugorobye,
Ageza mu mwijima w'igicuku

Maze umugore amusanganira yambaye impenure,
Kandi afite umutima w'ubucakura;
Ni umugore w'icyasama
Ibirenge bye ntibirenga mu nzu ye
Rimwe aba ari mu mayira ubundi ari mu maguriro
Kandi ategera abagabo mu mahuriro y'inzira
Nuko afata uwo musore aramusomagura
Amubeshya nta gasoni ati
"Mfite ibitambo by'uko ndi amahoro
Uyu munsi nahiguye umuhigo wanjye
Ni cyo gitumye nza kugusanganira
Nshaka cyane kureba mu maso hawe, none ndakubonye.
Uburiri bwanjye nabushasheho amashuka meza
Adodeweho amabara y'ubudodo bw'igiciro.
Uburiri bwanjye nabuteyeho imibavu ihumura neza
Ngwino dukore iby'urukundo
Twinezeze mu by'urukundo
Kuko umugabo wanjye atari imuhira
Yazindukiye mu rugendo rwa kure
Yajyanye uruhago rw'amafaranga
Kandi azagaruka mu mboneko z'ukwezi gutaha"

Ni uko maraya ashukisha uwo musore
Akarimi ke kareshya
Amukuruza uburyarya bw'akarimi ke
Umusore aramukurikira
Nk'ikimasa kijyanywe mu ibagiro
Cyangwa umusazi uboshywe ajya guhanwa
Kugeza ubwo umwambi uhinguranya umutima we
Ameze nk'inkware kihutira kugwa mu umutego
None rero bahungu banjye
Muntege amatwi
Kandi mwitondere amagambo ava mu kanwa kanjye
Ntukunde ko umutima wawe utanyukira mu nzira za maraya
Ntukayobere mu bushukanyi bwe
Kuko indayi igusha benshi ikabakomeretsa
Ni ukuri abo maraya yahitanyi ni benshi

INZU YA MARAYA NI INZIRA IGANA IKUZIMU
IMANUKA IJYA MU BUTURU BW'URUPFU


IMIGANI 7:1-27

IBITEKEREZO: Indayi ni

-yambara impenure
-igira umutima w'ubucakura
-ni icyasama
-igira akarimi kareshya
-ni indyadya

Uyobywa n'indayi

-agenda ayembayemba
-ni nk'ikimasa kijyanywe mu ibagira
-umwambi umuhinguranya umutima

UMUGAMBI W'INDAYI

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Byakurinda umugore w'inkozi y'ibibi

No kureshya k'ururimi rw'umunyamahangakazi

We kwifuza ubwiza bwe mu mutima wawe

Kandi ntukunde ko akwicira ijisho

Kuko malaya akenesha umuntu, agasigara ku gasate k'umutsima


Kandi umugore usambana ahiga ubuzima bw'igiciro kinini

Mbese umuntu yashyira umuriro mu gituza cye, imyambaro ye ntishye?

Cyangwa hari uwabasha gukandagira ku makara yaka
Ibirenge bye ntibibabuke?

Niko bimera no ku muntu usanga muka mugenzi we
Kandi umukoraho wese ntazabura kugibwaho igihano.

Abantu ntibagaya umujura
Wibishijwe n'inzara;

Ariko iyo afashwe abiriha karindwi;
Agata ibyo atunze byose

Usambana n'umugore nta mutima afite;
Ugenza atyo aba arimbuye arimbuye ubugingo bwe..

Inguma no gukorwa n'isoni ni byo azabona
Kandi umugayo we ntuzahanagurwa

Kuko ifuhe ry'umugabo w'umugore ari uburakari bukaze;
Kandi ntazamubabarira ku munsi wo guhora.

Ntazita ku mpongano;
Ntabwo azatuza, naho wamuhongera byinshi.

IMIGANI 6: 24-35


Kuko ifuhe ry'umugabo w'umugore ari uburakari bukaze (inzigo y'imboro ihozwa indi)

AMATWI ARIMO IGITUBA NTIYUMVA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
AMATWI ARIMO IGITUBA NTIYUMVA

Umwami Salomo yabengutse abagore benshi b'abanyamahanga, udashyizeho umukobwa wa Farawo, Abamoabukazi n'Abamonikazi n'Abedonikazi n'Abasidonikazi n'Abahetikazi; bakomoka mu mahanga Uwiteka yabwiraga Abisirayeli ati"Ntimukajye muri bo, na bo ntibakaze muri mwe;kuko byatuma mubakurikira ,mugakurikira inama zabo."Ariko Salomo yifatanya na bo arehejwe n'uko yababengutse.Yari afite abagore b'imfura 700 n'ab'inshoreke 300; nuko abagore bamuyobya umutima.Salomo amaze gusaza abagore bamutwara umutima, agakurikiza izindi mana, bigatuma umutima we utagitunganira Uwiteka Imana ye nk'uko uwa se Dawidi wari umeze; kuko Salomo yakurikiye Ashiteroti imanakazi y'Abasidoni, na Milikomu, imana y'ABAMONI

1ABAMI 11:1-8

IBITEKEREZO

Nta kuntu uyu mugabo Imana itamugoragoje. Ariko urukundo yabengutsemo abagore rwaruse urwo akunda Imana ahitamo abagore kuruta Imana. Abagore bafite imbaraga nyinshi mu mutima w'uwo batwaye. Mbese ujya ubyiyumvamo?

MBESE URASHAKA UMUSORE CYANGWA UMUGABO? MURYAME KU BIRENGE!

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Naomi nyirabukwe abwira Rusi ati"Mukobwa wanjye sinagushakira uburuhukiro, ngo ugubwe neza?Ntihariho Boazi, mwene wacu, wabanaga n'abaja be?Dore iri joro aragosreza amasaka ku mbuga bahuriraho.Nuko wiyuhagire, wihezure, wambare; umanuke ujye ku mbuga: ariko ntumwimenyetseho, atararangiza kurya no kunywa. Kandi naryama, witegereze aho aryamye, umwegere, worosore ibirenge bye, uryame; hanyuma arakubwira icyo uri bukore."(ndlr nakubwira ngo hindukira ntiwanjye!)
Aramusubiza ati"Ibbyo umbwiye byose ndabikora."

ARIGEMUYE

Aramanuka ajya ku mbuga;abigenza uko nyirabukwe yamutegetse.Boazi amaze kurya no kunywa,umutima we uranezerwa, ajya kuryama iruhande rw'ikirundo cy'imyaka: undi aza yomboka,yorosora ibirenge bye araryama.

NATEWE

Mu gicuku,uwo mugabo arashiguka,areguka, abona umugore uryamye ku birenge bye.Aramubaza ati"Uri nde?"
Aramusubiza ati"Ndi umuja wawe Rusi; worose umuja wawe umwambaro wawe, kuko uri umucunguzi wacu."
Aramusubiza ati"Uhiriwe k'Uwiteka mukobwa wanjye; ineza werekanye uyu munsi iruta iyo werekanye ubwa mbere, kukuo utashatse abasore naho baba abakene cyangw a abatunzi.None mukobwa wanjye witinya, ndakugira ibyo uvuze byose; kuko abanyarukiko bose b'ubwoko bwanjye bazi ko uri umugore utunganye[...]Nuko Bazi acyura Rusi, aba umugore we, aryamana na we,babyarana umwana w'umuhungu.

(Inkuru yose wayisanga aha RUSI ch3,ch4)

MBESE UKENEYE UMUGABO

Wigira isoni.Iyo ushaka ikintu urahaguruka ukagishaka.Niba hari umusore cyangwa umugabo wifuza haguruka umushyire akaboko ku rutugu.Genda umutore.

UBWIZA BW'UMUKUNZI WANJYE

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Dore mukunzi wanjye we
Uri mwiza, ni koko uri mwiza

Amaso yawe ameze nk'ay'inyana hagati y'imishunzi yawe

Umusatsi wawe umeze nk'umukumbi w'ihene
Ziryamye mu ibanga ry'umusozi w'i Galeadi.

Amenyo yawe yera n'umukumbi w'intama zakemuwe,
Zivuye kuhagirwa,
Zose zigenda zikurikirwa n'impanga zazo,
Ntihagira n'imwe ipfusha.

Iminwa yawe imeze nk'ubudodo butukura;
Kandi mu kanwa kawe ni heza;
Mu misaya yawe hameze nk'igisate cy'ikomamanga
Hagati y'imishunzi yawe.

Ijosi ryawe rimeze nk'umunara wa Dawudi
Wubakiwe gushyingurwamo intwaro,
Utendetsemo ingabo igihumbi,Ingabo zose z'intwari ze.

Amabere yawe ameze nk'inyagazi ebyiri,impanga z'isirabo,
Zrisha mu myangange.Kugeza mu mafu y'umunsi,
Izuba rikendakenda,
Ndajya ku musozi uriho ishangi,
No ku gasozi kariho icyome,Uri mwiza bihebuje, mukunzi wanjye;
Nta nenge ufite


INDIRIMBO YA SALOMO 4:1-7

Inganzo ni imwe,dore uko Cyprien Rugamba muri MAREBE ATEMBAHO AMARIBORI aona umukunzi we.

"Umusatsi wose ni umusana,
Ni urugege ruzira ingingo
Ni urugeregere rw’uburanga,
Ni igisingizo cy’umudasumbwa.

Agira uruhanga rw’uruhebuza,
Nturuhanga ngo urashye uhumbya
N’iyo uhungiwe n’amahindu
Ahubwo uremera akaguhonda.

Ingohe ze ni irangamutuzo,
Ni uruterero rw’abatoya.
Amaso ni urubera rw’inkesha,
Kandi yuzuyemo ibinyonga
Akarusha ay’inyana urunyenyeri.

Izuru ni imbuga y’urutonde,
Amatama yose itoto riragwa.
Inseko ikeye umusanganya
Ubonye ukwezi kubanduye.
Naho urusizi rw’umususuruko
Rusesuye imisaya yose.

Amenyo ni inono izira inenge
Ni amasimbi y’urubugurizo,
Indoro ye ni uruhogozambyeyi,
Imvugo ye ni umurebe w’impundu,
Ingendo ni urugororangingo,
Indeshyo ni ijuru ry’umurere,
Umubiri wose ni ndebunyurwe.

Amaboko yose ni imibanga
Agira ibizigira by’ubukombe,
Urutoki rwose ni urutunda
Naho igituza cy’umutabonda
Kiri mo urwogere rw’imitari.

Imbavu ze ni imbandagihumbi,
Ni imitende itatse indinda.
Mu nda ni urutembanshyushyu
Ni umurere warezwe n’inka
Hose yitwa umwogabyano."

DAWIDI, URIYA NA BATISHEBA: IYO UMWAMI YASHYUTSWE...HAGWA UMUNTU.

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Bukeye nimugoroba Dawidi yibambuye ku gisasiro cye, aza agendagendagenda hejuru y'inzu y'umwami; maze ahagaze hejuru aho, abona umugore wiyuhagiraga, yari umugore mwiza w'ikibengukiro. Dawidi amubonye aramwifuza cyane, atuma kubaririza uwo mugore uwo ari we.Baramubwira bati"Si Batisheba mwene Eliyamu, umugore wa Uriya w'Umuheti?"Nuko Dawidi yohereza intumwa ziramuzana aza iwe, bararyamana maze asubira iwe.Bukeye arasama;atuma kuri Dawidi ati "Ndatwite."

DAWIDI AHIGA URIYA NGO AMUGEREKEHO INDA

Dawidi atumaho Uriya aho yari ai ku rugerero aza iwe aramubwira ati"Manuka ujye iwawe woze ibirenge."Ariko Uriya yiraranira n'abagaragu ba Dawudi ku muryango w'i bwami ntiyataha. Dawidi abimenye aramubaza ati"NTUVUYE KU RUGAMBA KUKI UTATASHYE NGO URUHUKIRE IWAWE?"
Uriya asubiza umwami ati"Isanduku y'Uwiteka iri mu rugerero hamwe na Yoabu n'abandi bagaragu b'umwami, sinshobora kujya mu rugo ngo niryamire n'umugore wanjye."

AMAYERI ARASHIZE, URIYA AGOMBA GUPFA

Bukeye bwaho mu gitondo,Dawidi yandikira Yoabu(Umugaba w'ingabo za Dawidi)urwandiko aruha Uriya ngo arujyane(Uriya yijyaniye urwandiko rutegeka ko agomba gupfa-ugutegeka agukubita aryamye).Urwo rwandiko rwavugaga gutya"Mushyire Uriya imbere aho uruganba rukomeye cyane, maze mumutererane, abanzi bamwivugane."Nuko Yoabu abigenza atyo,Uriya arapfa.
Yoabu yohereza intumwa kuvuga amacumu,igeze kwa Dawidi iti"Twahuye n'intambara ikomeye,abagaragu bawe bamwe barapfa na Uriya w'umuheti agwa mu ntambara."[...]Bukeye muka Uriya yumvise ko umugabo yapfuye aramwiraburira, aramwerera;nuko Dawidi amutumizaho amugira umugore we.

(Iyi nkuru wayisanga hano 2 SAMUEL 11:2-26)

IMIGENURANO KU MUGORE MURI BIBILIYA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
UMUGORE N'IMIGANI

Umugore mwiza arubahwa, ariko utagira umutima ni urukozasoni.

Imigani 11:16

Umugore w'uburanga bwiza utagira umutima, ni nk'impeta y'izahabu ikwikirwa mu mazuru y'ingurube

Imigani 11:22

Umugore w'ingeso nziza abera umugabo ikamba,ariko uw'urukozasoni ni nk'ikimungu mu magufwa ye

Imigani 12:4

Umugore w'umutima yubaka urugo rwe; ariko umupfu arwisenyera hejuru

Imigani 14:1

Utwokurya dukakaye turimo amahoro, turuta urugo rwuzuye ibyo kurya,ariko rufite intonganya.


Imigani 17:1

Urugo n'amatungo umuntu abiragwa n'ababyeyi be, ariko umugore w'umutima umuhabwa n'Uwiteka.

Imigani 19:14

Kwibera ku gasozi kadatuwe,kuruta kubana n'umugore w'umwaga uhora mu ntonganya

Imigani 21:19

Kuba mu gakinga k'urusenge, biruta kubana n'umugore w'ingare mu nzu nziza

Imigani 21:9

Umunsi w'imvura nyinshi y'urujojo rudahita,
N'umugore w'ingare uvuga urudaca, birahwanye

Imigani 27:15

AMABYA 200

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
IGITUBA NI INTWARO Y'INTAMBARA:AMABYA 200 NGO UBE UMUKWE W'UMWAMI

Hanyuma Mikali, umukobwa wa Sawuli abenguka Dawidi; babibwira Sauli arabyishimira. Aravuga ati"Nzamumuha, amubere umutego, bitume agwa ku Bafilisitiya."Ni cyo cyatumye Sauli abwira Dawidi ubwa kabiri ati"Uyu munsi uraba umukwe wanjye."Ariko Sauli abwira abagaragu be ati"Mujye inama na Dawidi rwihishwa mumubwire muti'Umwami arakwishimira, kandi abagaragu be bose baragukunda; none ube umukwe w'umwami.'"

Nuko abagaragu ba Sauli bongorera Dawidi ayo magambo, na we arabasubiza ati"Mugira ngo biroroshye kuba umukwe w'umwami, kandi ndi umwana w'umukene w'insuzugurwa?"

Hanyuma abagaragu ba Sauli bamubwira uko Dawudi yavuze. Sauli aravuga ati"Muzabwire Dawidi muti'Umwami ntashaka inkwano, keretse ibinyita(amabya) ijana bikebwe ku Bafilisitiya, ngo ahore inzigo abanzi be.'"Ariko Sauli yibwiraga ko bizatuma yicwa n'abafilisitiya.

Nuko abagaragu be bamaze kubwira Dawidi ayo magambo, Dawidi yishimira cyane kuba umukwe w'umwami.

Igihe kitaragera, Dawidi arahaguruka ajyana ingabo ze, yica mu Bafilisitiya abantu magana abiri(arabashahura-abaca amabya); nuko Dawidi atabarukana bya binyita(amabya),babishyira umwami umubare wabyo wose, kugira ngo abe umukwe w'umwami. Sauli aherako amushyingira umukobwa we Mikali.

1SAMWELI 18:20-27

1.Ni ukuvuga ko kugira ngo imboro ifite amabya abiri yinjire mu igituba cy'umukobwa w'umwami byasabaga amabya 200 y'abandi bagabo. Igituba kirahenda.

2.Sauli ati "Nzamumuha, amubere umutego, bitume agwa ku Bafilisitiya."

Igituba ni umutego. Ni intwaro y'intambara. Abagabo benshi baragikunda ku buryo uhiga umugabo wamutegera ku igituba cy'umukobwa/umugore akunda. Urupfu rw'imbwa ni inyama.

3.Dawudi ati"Mugira ngo biroroshye kuba umukwe w'umwami, kandi ndi umwana w'umukene w'insuzugurwa?"

Ni byo amaboko atareshya ntaramukanya.Si iby'ubu na kera byari uko. Uyu muhungu ntiyahubukiye igituba ahumirije.

INTAMBWE ZO KUBAKA URUGO RUHIRE

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Bagore, mugandukire abagabo banyu, nk'uko mugandukira Umwami wacu; kuko umugabo ari we mutwe w'umugore we, nk'uko Kirisito ari umutwe w'Itorero, ni ryo mubiri we; ni na we Mukiza waryo.Ariko nk'uko Itorero rigandukira Kirisito, abe ari ko abagore bagandukira abagabo babo muri byose.

Bagabo mukunde abagore banyu, nk'uko Kirisito yakunze Itorero, akaryitangira ngo aryeze, amaze kuryogesha amazi n'ijambo rye...Uko ni ko abagabo bakwiriye gukunda abagore babo nk'imibiri yabo.

Ukunda umugore we aba yikunda: kuko ari nta muntu wakwanga umubiri we, ahubwo yawugaburira, akawukuyakuya...Ni cyo gituma umuntu azasiga se na nyina, akabana n'umugore we akaramata, bombi bakaba umubiri umwe....Nuko namwe buri muntu akunde umugore we nk'uko yikunda, kugira ngo umugore na we abone uko yubaha umugabo.

ABEFESO 5:22-33

IBITEKEREZO

Abagore bagomba kugandukira abagabo(KUBUBAHA).Abagabo bakunda icyubahiro, ni bo mutwe w'urugo.

Abagabo bakunde abagore babo.Abagore bakunda kumva bakunzwe, ni bwo bumva bishimye kandi bafite agaciro imbere y'abagabo babo.

NTIMUKIMANE

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Ariko ku bwo kwirinda gusambana, umugabo wese agire umugore we, n'umugore wese agire uwe mugabo.Umugabo ahe umugore uwe ibimukwiye(aswere umugore we), kandi n'umugore na we abigenze atyo ku mugabo we(amuhe igituba): kuko umugore adatwara umubiri we, ahubwo utwarwa n'umugabo we; kandi n'umugabo na we adatwara umubiri we ahubwo utwarwa n'umugore we.Ntimukimane.[...]

1 ABAKORINTO7:1-5

Icyitonderwa:Ibi birebana n'abashakanye gusa. Niba utarashaka, shaka. Naho ubundi mbere y'uko ushaka, nakugira inama yo kwimana. Kuko kwimyana muri iki gihe hari ubwo byakugwa nabi.

KWIRINDA UMUGORE W'INZADUKA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Kuko iminwa y'umugore w'inzaduka itonyanga ubuki
Kandi akanwa ke karusha amavuta koroha
Ariko hanyuma asharira n'umuravumba

Agira ubugi nk'ubw'inkota ityaye.

Ibirenge bye bimanuka bijya ku rupfu
Intambwe ze zigana ikuzimu
Ntabo na inzira y'ubugingo itunganye
Kugenda kwe ni ukubunga imisozi

Cisha inzira yawe kure y'inzu y'uwo mugore
Kandi ntiwegere umuryango w'aho atuye
Ejo utazaboroga
Umubiri umaze kugushiraho

Urira uti
"Ayi weee, ko nanze kwigishwa
Umutima wanjye ukanga guhanwa
Sinumvire amajwi y'abanyigishaga."(NOTE:Imburagihana yabuze gihamba,Umutima muhanano ntiwuzura igituza, Ntacyo bitwaye irabanza icyo nakoze igaheruka)

Ujye unywa amazi y'iriba ryawe
Amazi ava mu isoko wifukuriye
Mbese amasoko yawe yasandarira hanze
N'imigezi yawe igatemba mu mayira?
Bibe ibyawe gusa
Kandi ntubikorere ku nzaduka
Isoko yawe ihirwe
Kandi wishimire umugore w'ubusore bwawe
Nk'imparakazi ikundwa n'isirabo nziza
Amabere ye ahore akunezeza
Kandi ujye wishimira cyane mu gituza cye
Mwana wanjye kuki wakwishimira indayi
Ukifuza guhoberana na yo?

IMIGANI 5:1-23

IBITEKEREZO:

Ntugashimishwe na Malay a, n'ubwo"iminwa y'umugore w'inzaduka itonyanga ubuki
Kandi akanwa ke karusha amavuta koroha"nyuma iyo bimaze guhinduka agusenyeye urugo cyangwa urwaye"asharira n'umuravumba". Umugore w'indayi ntiyoroshye kuko agusekera ahekenya "Agira ubugi nk'ubw'inkota ityaye.
Ibirenge bye bimanuka bijya ku rupfu"

Ntukifuze kumuhobera.Ujye unywa amazi y'iriba ryawe. Amabere y'umugore wawe ahore akunezeza.

IMYITWARIRE IKWIRIYE ABAGORE

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Kandi n'abagore n'uko, ndashaka ko bambara imyambaro ikwiriye, bakagira isoni birinda, kandi batirimbisha kuboha umusatsi, cyangwa izahabu, cyangwa imaragarita, cyangwa imyenda y'igiciro kinshi, ahubwo birimbishe imirimo y'ingeso nziza, nk'uko bikwiriye abagore bavuga yuko bubaha Imana.

Umugore yigane ituza, aganduke rwose; kuko nanga ko umugore yigisha cyangwa ngo ategeke umugabo, ahubwo agire ituza; kuko Adamu ari we wabanje kuremwa, nyuma hagakurikira ho Eva. Kandi Adamu si we wayobejwe, ahubwo umugore ni we wayobejwe rwose, ahinduka umunyabicumuro. Nyamara abagore bazakizwa mu ibyara, nibakomeza kwizera, bakagira urukundo no kwera, bakirinda.

I TIMOTEYO 2: 9-15.

IBITEKEREZO:Abagore bafite uburenganzira bwo gukurikirana ubwiza bwo ku mubiri kuko bishimisha abagabo bikanatuma biyubaha, ariko icy'ingenzi abagore bagomba kumenya ni uko bagomba gukurikirana ubwiza bwo mu mutima bubaha abagabo babo kandi bita ku ngo zabo.

IBY'ABAMALAYA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Byakurinda umugore w'inkozi z'ibibi

No kureshya k'ururimi rw'umunyamahangakazi

We kwifuza ubwiza bwe mu mutima wawe

Kandi ntukunde ko akwicira ijisho

Kuko malaya akenesha umuntu, agasigara ku gasate k'umutsima


Kandi umugore usambana ahiga ubuzima bw'igiciro kinini

Mbese umuntu yashyira umuriro mu gituza cye, imyambaro ye ntishye?

Cyangwa hari uwabasha gukandagira ku makara yaka
Ibirenge bye ntibibabuke?

Niko bimera no ku muntu usanga muka mugenzi we
Kandi umukoraho wese ntazabura kugibwaho igihano.

Abantu ntibagaya umujura
Wibishijwe n'inzara;

Ariko iyo afashwe abiriha karindwi;
Agata ibyo atunze byose

Usambana n'umugore nta mutima afite;
Ugenza atyo aba arimbuye ubugingo bwe.

Inguma no gukorwa n'isoni ni byo azabona
Kandi umugayo we ntuzahanagurwa

Kuko ifuhe ry'umugabo w'umugore ari uburakari bukaze;
Kandi ntazamubabarira ku munsi wo guhora.

Ntazita ku mpongano;
Ntabwo azatuza, naho wamuhongera byinshi.

IMIGANI 6: 24-35


Kuko ifuhe ry'umugabo w'umugore ari uburakari bukaze (inzigo y'imboro ihozwa indi)

UMUGORE W'UMUTIMA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
10 Umugore w'imico myiza ni nde wamubona? Arusha rwose marijani igiciro.

11 Umutima w'umugabo we uhora umwiringira;kandi ntazabura kunguka

12 Ahora amugirira neza, nta bwo amugirira nabi, igihe cyose akiriho.

13 Ashaka ubwoya bw'intama n'imigwegwe,anezezwa no gukoresha amaboko ye.

14 Ameze nk'inkuge z'abashoramari
Azana ibyo kurya bye abikura kure

15 Abyuka kare butaracya; akagaburira abo mu rugo; agategeka abaja be ibibakwiriye

16 Yitegereza umurima, akawugura
Awutezamo urutoki mu by'inyungu ivuye mu maboko ye.

17 Akenyerana imbaraga; agakomeza amaboko ye

18 Abona y'uko ibyo akora bimufitiye akamaro; kandi nijoro itabaza rye ntirizima.

19 Afatisha ukuboko urubambo ruriho ipamba; intoki ze zigafata igiti ahotoza

20 Aramburira abakene ikiganza; kandi indushyi akazitiza amaboko.

21 Ntatinyishe abo mu rugo igihe cy'imbeho; kuko abo mu rugo bambaye ibikomeye by'imihemba.

Yibohera ibirago by'ibisuna; imyambaro ye ni n'imyenda myiza y'ibitare byiza n'imihengeri.

23 Umugabo we amenyekana mu marembo y'umudugudu, yicaranye n'abakuru b'igihugu.

24 Aboha imyambaro akayigurisha, akaranguza imikandara ku bacuruzi

25 Imbaraga n'icyubahiro ni byo myambaro ye;[]

28 Abana be barahaguruka bakamwita umunyamugisha; n'umugabo we na we aramushima ati

29 "Abagore benshi bagenza neza; ariko weho urabaruta bose."

30 Ubutoni burashukana kandi uburanga bwiza ni ubusa; ariko umugore wubaha Uwiteka ni we uzashimwa.

IMIGANI 31: 10-31

IBITEKEREZO

Birumvikana,ubutunzi ushobora kuburagwa na so, ariko umugore mwiza ni umugisha w'Imana. Icyampa umukobwa cyangwa umugore usoma iyi nkuru, umugabo we akazamuboneraho umugisha. Kubana k'umugabo n'umugore ni mpa nguhe. Ugirira neza uwo mwashakanye ukabisanga imbere, wamugirira nabi na bwo ukabisanga imbere. "Nta cyo bitwaye irabanza icyo nakoze igaheruka."

MU IJURU NTIBARONGORANA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Uwo munsi Abasadukayo, bahakanaga y'uko nta wuzuka, baza aho ari baramubaza bati "Mwigisha, Mose yavuze ko umuntu napfa atarabyarana n'umugore we, mwene se azahungure umugore we, acikure mwene se.

Nuko iwacu habayeho abavandimwe barindwi, umuntu wa mbere yapfuye atabyaye maze araga umugore mwene se.Nuko n'uwa kabiri n'uwa gatatu kugeza kuri bose uko ari barindwi bamere batyo.
Hanyuma wa mugore na we arapfa. Mbese mu izuka azaba uwa nde muri bose uko ari barindwi; ko bose bamutunze nk'umugore wabo?"

Yesu arabasubiza ati "Mwarahabye, kuko mutamenye ibyanditswe n'imbaraga z'Imana. Mu izuka, ntibarongora kandi ntibashyingirwa, ahubwo bamera n'abamarayika bo mu ijuru."

MATAYO 22:23-33

IBITEKEREZO

Kunda umugore wawe uyu munsi mukiri kumwe, kuko ni cyo gihe cyonyine ufite, ntimuzakundanira mu ijuru cyangwa mu kuzimu rero dore ko abantu bose batazajya mu ijuru.

Ariko rero umuryango ni ikintu cyiza, yabaye umuntu yajyaga ahurira na wo mu ijuru cyangwa mu ikuzimu.

INDAYI ZIRASHUKANA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Nari mpagaze ku tubambano tw'idirishya ry'inzu yanjye;
Ndunguruka;
Ni uko ndeba mu baswa,
Nitegereje mu basore,
Mbona umusore utagira umutima
Anyura mu nzira ikikiye ikibero cy'inzu ya Maraya
Nuko ayembayemba ajya ku nzu ye,
ari mu kabwibwi, bugorobye,
Ageza mu mwijima w'igicuku

Maze umugore amusanganira yambaye impenure,
Kandi afite umutima w'ubucakura;
Ni umugore w'icyasama
Ibirenge bye ntibirenga mu nzu ye
Rimwe aba ari mu mayira ubundi ari mu maguriro
Kandi ategera abagabo mu mahuriro y'inzira
Nuko afata uwo musore aramusomagura
Amubeshya nta gasoni ati
"Mfite ibitambo by'uko ndi amahoro
Uyu munsi nahiguye umuhigo wanjye
Ni cyo gitumye nza kugusanganira
Nshaka cyane kureba mu maso hawe, none ndakubonye.
Uburiri bwanjye nabushasheho amashuka meza
Adodeweho amabara y'ubudodo bw'igiciro.
Uburiri bwanjye nabuteyeho imibavu ihumura neza
Ngwino dukore iby'urukundo
Twinezeze mu by'urukundo
Kuko umugabo wanjye atari imuhira
Yazindukiye mu rugendo rwa kure
Yajyanye uruhago rw'amafaranga
Kandi azagaruka mu mboneko z'ukwezi gutaha"

Ni uko maraya ashukisha uwo musore
Akarimi ke kareshya
Amukuruza uburyarya bw'akarimi ke
Umusore aramukurikira
Nk'ikimasa kijyanywe mu ibagiro
Cyangwa umusazi uboshywe ajya guhanwa
Kugeza ubwo umwambi uhinguranya umutima we
Ameze nk'inkware kihutira kugwa mu umutego
None rero bahungu banjye
Muntege amatwi
Kandi mwitondere amagambo ava mu kanwa kanjye
Ntukunde ko umutima wawe utanyukira mu nzira za maraya
Ntukayobere mu bushukanyi bwe
Kuko indayi igusha benshi ikabakomeretsa
Ni ukuri abo maraya yahitanyi ni benshi

INZU YA MARAYA NI INZIRA IGANA IKUZIMU
IMANUKA IJYA MU BUTURU BW'URUPFU


IMIGANI 7:1-27

IBITEKEREZO: Indayi ni

-yambara impenure,
-igira umutima w'ubucakura
-ni icyasama
-igira akarimi kareshya
-ni indyarya

Uyobya n'indayi

-agenda ayembayemba
-ni nk'ikimasa kijyanywe mu ibagira
-umwambi umuhinguranya umutima

ICYO YESU/YEZU YITA GUSAMBANA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Jyeweho ndababwira ko umuntu ureba umugore akamwifuza, aba amaze gusambana
na we mu mutima we.

MATAYO 5:28

Imana ntibara ko washyize cyangwa washyizwe imboro mu igituba. No kugira uwo ubyifuzaho birahagije ngo ubarweho icyaha cyo gusambana.

IBYO GUSENDA UMUGORE

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Abafarizayo baza aho ari, baramugerageza baramubaza bati "Mbese amategeko ya Musa yemera ko umugore asenda umugore we, amuhora ikintu cyose?"

Nawe arabasubiza ati"Ntimwari mwasoma ko Iyabaremye mbere na mbere yaremye umugabo n'umugore, ikababwira iti' ni cyo kizatuma umuntu asiga se na nyina, akabana n'umugore we akaramata bombi bakaba umubiri umwe?'Bituma batakiri babiri, ahubwo babaye umubiri umwe. Ni uko icyo Imana yateranyirije hamwe ntihakagire umuntu ugitandukanya"
Baramubaza bati "Niba ari uko ni iki cyatumye Mose ategeka ko umugabo aha umugore urwandiko rwo kumusenda, ngo abone uko amwirukana?"

Arabasubiza ati "Mose yabemereye gusenda abagore banyu kuko imitima yanyu inangiye, ariko uhereye mbere hose si uko byari bimeze.Ariko ndababwira yuk umuntu wese uzasenda umugore we, atamuhora gusambana , akarongora undi azaba asambanye"


MATAYO 19: 3-12

NGWINO MUGABO WANJYE

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Ngwino mugabo wanjye
Ngwino unsange uri agasake
Upfundure agaseke kawe
Wirebere uko masenge
Yantaakiye kugukunda

Ngwino muvubyi wanjye
Ngwino muhinza uganje
Umpingishe iyo suka yawe
maze usure imirima yose
Umbibamo isano yawe

Enda terera iyi Rugongo
Iyi itererwa n'umuhanga
Umunyamahanga ntimuhange
Ntamumeneye ibanga

Nkubite inkoni ku rutare
Mvubure amazi menshi
Iyo soko yisese
Yuhire imyaka yose
Imishino ishishe
Igituba gitohe
Umutima utuze
Amabere aberwe
Nshimishwe no kuba umukobwa

Ngwino mugabo wanjye
Ngwino nkugaburire
Wijute ntiwijujute
Singutetereza narakwiteguye
Nagiye guca ubwatsi
Ubwangavu mbuta iyo
Narakunnye ndagwiza
Nakuye ikijumba cya musambi
Nkirarana ku gasambi

Utashye usanga ishya
Nyegera unyereke umurava
Unyimye nk'inyemera
Untandike nk'igikeri
Unyaze mbone inyenyeri
Gicire inyeri igituba cyanjye
Ariko ntumize nkeri
Dutahe mu rya karindwi
Undwaze ndatwa.

Nsekera museke
Nyereka inyinya yawe
Ndumva umwuka wawe
Uhumura nk'ubuhura
Nyirambika mu gituza
Unturize ku mabere
Ariko witondere ayo amahembe
Ubwo undi hejuru ni ubuhoro
Umbundikiye n'inkoko
Ibundikiye imishwi
Nta cyankoma mu nkokora
Na Kagoma ntiyankanga
Uri inkangu iteye ubwoba

Himbaza imigoma yanjye
Umvuze ingoma
Mutware w'abakaraza
Mpata iyo mirishyo
Nanjye nguhe amashyi
Nguhere ihuku amata
Uzibe amatwi
Uhashye iyi mishino
Dore ko idashira inogonora

Mpuza icyo kibando
Kintera akabondo
Ndi Bwiza bwa Mashira
Sinshira irora n'irongora.
Ndi ingabe yawe
Nitwa Rwego
Sinsahurwa n'ababisha
Ndinzwe na Rwogamabondo


Ngwino mugabo wanjye
Ngwino Mushyukwandende
Uncumite iyo
Uncurike uncurukure
Uncuranure nk'amazi
Unyicaze uncanire
Ungaramishe ungaragure
Ndi ingaragu yawe

Nsingisha amashanya
Unkubitishe amashanyarazi
Dukundane tudashinyika
Iminsi itarashira

Nkama nk'ukama inyambo
Unyunyuze imishino
Uncure bufuni na buhoro
Unyereke uko intama zambarwa

Unkungute unkunkumure
Nk'unkuramo ivumbi
Umvumbikemo imvabuki
Umvumburire uburyohe
Ni bwo ntaha nshiimye

Ngwino unihishe ijoro
Unyicishije agahinda
Unzize guhimbarwa
Urare unjujubya
Untsibuze uwo munyafu
Umbabaze ninyarire
Ndi ihogoza umpogoze
Undembeshe imboro
Undirize mu mpinga ya Ndiza
Umvugishe induru nk'urumitswe nabi
Induru nyigire ndende
I Nduga hose bamenye yuko
Indiga yawe indeze neza.

Nsogongeza uwo muheha
Wongere uncurure
Wumve ko inzoga ihiye
Unyage iyo nyota
Ubunde itama
Uture umubi
Ndi umutobe w'umuhama
Naturiwe n'umuhanga
Ndi umutsama wawe


Ngwino umpakuremo ubuki
Uyu muzinga ndawuguhaye
Nta muzindutsi uhagutanga
Nakuziritse mu ibanga
Uri ibango ry'ibakwe

Ngwino umpaze umare impaka
Nshyire agatima impembero
Unshwiragize umare ishwira


Ntumpfubye ntupfobye
Ntuntere ipfunwe
Si ndi Nyarupfubire
Napfunduye amabere
Mberewe n'ibibibero
Ndaseka zigata izazo
Ni ubwo ndi nk'umushoro
Sinshobewe ndishoboye

NYAMBO IRUTA IBIGARAMA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Sipiriyani RUGAMBA

Ndagukumbuye juru ry’i Buhoro
Reka nguhunde ibihozo urwunge
Urwo rwungikane rwo mu bihubi
Nirujya kwitsa igihumurizo
Nze guta impumu nkomeze mpimbe
Mpuze inganzo z’abampaye
Kubona izuba banyita izina
Rikoma ku izima ryabareze.

Reka nkurebe nirahire
Ko mu mahanga hera amahano.
Ntaho nahumiye ku mirari
Mva mu Bubiligi njya mu Bufaransa,
Nkagumya kwiroha mu rufaya
Rw’abaja baramya nyirafaranga
Nk’aho ari umurage bakesha
Umwe mu bisekuru bya kera.

Narakubonye nkubura ikirizo
N’abakubyaye wiga ikiramo.
So yagushinze kuba ikirenga
Uti : nzasumba urugero ampaye.
Akuraze kuba impaza uti : ndi mparirwa.
Uteze nka cya kirezi uriirimba
Kiriza bose, umwe watuzonze
Ngeri izigenga wiga ingendo.

Icyo nagushimye singishibura,
Simbishishikariye cyane,
Simbishinjwa muri gacaca,
Si ibishingano ni ibyanjye.
Ndanga yuko nyirandabizi
Yashibotoza ho agatanyu
Akaguha umwambaro utitera
Kandi utakenyera ngo ukwire.

Nzaba nkwiharira nguharage
Nguhunde amashyoro n’amakamba,
Nguhamye inganzo zikumenyere,
Nguhangarize ho rirenge,
Nkuragize imivugo ikunderere
Ijye ikuvumerera mu ruhanga,
Ushinge icyimbo mu cya Shingu
Ubwo uri nka shingiro ry’ituze.

Uri mu ntambwe idatana na hato
Uri mu nteruro itema ikirere
Uri mu kirenge cy’uwa kirenga
Ntabwo ureshya n’aba ndeba,
Bamwe bavuka bavuga imirarwe
Imirimo ari amacura-burindi.
Wowe wabyirutse utamenya ikirega
Ubanza nise ikirangirire.

Ntusa n’ababyina basobanya
Kuko basohoka basaragurika.
Ntusa n’abasukiranya impundu
Kandi nta mpuhwe imbere mu nda;
Ntusa n’abakubiranya ikabuza
Bameze nk’abakubwe n’urugendo;
Ntusa nka bamwe bakoma akamu
Barusha akayaga k’abashumba.

Ntabwo ureshya n’abo ndeba,
Ba muhonga-nseko bariya
Birukanka biruhutsa
Barira kandi bakaririmba
Baguhanga bakanahumbya.
Ibizira isano barabisobeka
Bikabasibaniramo urusizi
Ni nde utasara ngo asamare?

Reka ngusingize uri isimbi
Uri insigarira y’inseko nkunda
Inkuru yakunzaniye iragwire.
Bwari bwenze nko kugoroba
Nti : reka ngoragoze ya nganzo,
Nkebutse ninjira ingoro y’ishya
Nomeza kogeza juru ryera
Nseka abakinsaba kwisubira.

Baransubiza batabizi,
Singitashye mu rwo bataka
Ubwo bateshejwe gutabaza
Umwe wabatanze gutamiriza
Urugore nsanga ruhunze umucyo,
Ruhundaje ishya mu ruhanga
Rwihuhiriye rya tuze
Riteta amaso rita mu byano.

Ndakuririmba barire n’ejo
Ababona nsibana ngusiga iminwe
Kandi bimariye ho isimbo
Ngo barasizanira gutwara
Umutima utigeze ubaha icyanzu.
Emwe mundekere icyo cyaha
Nzabe numva bansha icyiru
Aho guta ikiruta nsanga ikivugwa.

Umunsi nzesa inkoni y’impundu
Nzasigura ntabizimurira
Ko uzira icyangiro mu matwara,
Ko uzira icyabyi uri cyanga-habi,
Ko uzira icyanze na cya sinzi,
Ko uzira icyusa na cyugazi,
Ko uri icyuzuzo cy’intango.

Cyprien RUGAMBA
CYUZUZO. 1981. Institut National de Rercherche Scientifique. Butare, Rwanda. pp.112-118

UMWARI UTAGIRA INENGE

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Wanditswe na BANGAMBIKI


Ndate umwari utagira inenge
Reka murate utagira uko asa
Nsange zuba ryo ku museso
Ngende nsure museke weya.

Naramubonye Nyiramukesha
Inyenyeri nziza yo mu gitondo
Iburira ijoro kudatinda
Igaha ikaze umunsi mwiza.

Ka muririmbire nyakuratwa
Reba umusatsi ni umusana
Reba amaso ni inyenyeri
Kandi amabere ni amahembe.

Reke murate uwo Nyampinga
Atuye atatse amasaro hose
Afite ubwiza bumena amaso
Acanira ijoro nk’ukwezi

Reka murate uwo Ikibasumba
Sugi nziza itatse isura
Si ku mubyimba gusa murata
No muri roho ni umuringa

Mutima utuje utemba ineza
Reka ngusange ntambe ineza
Dore ugusanze ntasuherwa
Inseko yawe ni umuseso


Ngwino ngwino rurabo-roza
Ukwize hose umubavu wawe
Ni wowe bwiza bw’ubusitani
Inzuki zose ziragusannga

Umwari mwiza yanga umwanda
Agahora yitwa Muhorakeye
N’umubonye ati”isuku igira isoko”
Ni ko karande k’abamubyara.

Ni wowe ubitse umuco nyarwanda
Ko umwari mwiza umugayo awanga
Agahora yicaye mu ruhimbi
Ahimbawe atereka ibisabo.

Umwari mwiza ntasamara
Atega yombi abamubyaye
Agatura atuje bitamugoye
Akazarenga urwa Bayanga.

Hari abagukunda uko wariboye
Ntibakubanire uko bikwiye
Ntibature isura yawe
Ntubasureho nagatoya.

Naramubonye uwo basuye
Yarasanzwe atemba itoto
None asigaye atemba itutu
Hano mu rwobo rwa Bayanga.

Maze ababyeyi b’uwo mwari
Ikibunda cyinshi kirabasanga
Ijuru ryose rirabagwira
Bavuma rwose inda yamubyaye.

Niba werekeje iy’inyanja
Ntutetereze musare
Murobe menshi kandi meza
Maze ababyeyi babahe impundu.

Heka heka shema ry’u Rwanda
Shyira imugongo ga urabikwiye
Ni ubyara Rwanda rwejo
Maze tukwite Rugorirwera.

Kuva mu bwangavu ntiwazuyaje
Gutega yombi abakubyaye
Ni na yo mpamvu mu gihe nk’iki
Tukubonyemo umuteguro.

BANGAMBIKI,15/02/2001

NUGURURIYE INYANGE.

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
RUGAMBA SIPIRIYANI

Musaninyange aza kunsura
Yaje wese yisukuye,
Urusogo rw' umuteto w' ubutoya
Rukimutemba amata yombi,
Uko atambutse agatengerana.

Yanze ya manywa rwahangu,
Ngo ejo uruhayi rw' iryo zuba,
Rutamuziga uruti agahwera,
Dore ko ari agati kagitoha
Imirase ihungira kagahonga.

Narategereje nsha uwo mutaga,
Ntabwo nateshutse na gatoya
Umutima uterekeye iribori.
Ni ikirenga we azaramba,
Ntiwarambirwa kumureba,
N'iyo urengeje icyumweru
Uba ukimurangamiye umurata.

Ubwe agira ibyuzo by' ubudatuza,
Bikaba ibyuzuzo by' uburanga
Iyamwihangiye yamuhaye.

Jye nararebaga ndunguruka,
Nkamuririmba nkarindagira,
Mu nzu hose boshye uzonzwe
N' inzozi nyinshi z' urujijisho.

Inzu yari yenze kwijima gato
Ndeba umunsi ukondakonda
Ukuba kiberinka uyegeranya;
Imirase mu ijuru ry' umujijima
Igasurusumba insomya amahembe.

Yoga mu nzu ihagira inyanja
Na yo ngo isanganiye iyo nyange.
Yatambukaga ateraguza,
Agana aho ntereye mutegereje.

Agikoza intambwe imwe mu muryango
Umutima utangira kuvumera
Nk' uvugutira umurya w' inanga.

Inama twembi turayihuza,
Njya kumusanga nti "gira abana",
Ati "ngire abawe turere twembi."

Ineza itashye umutima wanjye
Utera weruye uti "ndashimye",
Dushira icyusa bishyira kera,
Tuvuga icyarimwe ko bukeye,
N' ubwo umunsi uzira ikemange
Wakenderaga tuwureba.

Imirase y' imirenganazuba
Ubwo imwitekaho mu ruhanga
Imana yunamuye nk' uruhamo,
Imaze kumwuzuraho uruhande
Iti "cyo mutereze ku ruhimbi,
Witse imivugo imuhimbaye."

Njya kumuhimba ndamuharamba,
Muharira iminwe ndayimuharaga,
Nterurira i mutwe ndera igituza,
Nshutsa ibyano ngarura mu nda,
Ntemba ku matako n' imirundi,
Ngwa ku kirenge nkimuririmba.

Umurerwa nsanze atagira ikirega,
Ahubwo abengerana nk' ikirezi,
Nti "izina nkwise uri ikirenga".

Twararambanye mu ruhando,
Tugumya kwiharira urwo ruhuge,
Rwa ruhuri rw' indeberezi
Turaruheza ruguma hirya
Umutima utera nk' utakiriho,
Kuko watururutswe ugatuza.

Tumaze kwitsa ikiganiro,
Ijosi arigondana umugwi mwiza
Ringwa ku rutugu nti "kagwire."

Yanshyize umutima ku gituza,
Sinishanya ndora icyo gitego,
Nsanga amaso ateretse inkesha,
Akina ibinyonga by' urunyenyeri.

Maze gushima iyo nshara yanjye,
Nti "seka ndebe uko undenza umucyo,
Maze ducyahe ijoro nyamwinshi,
Tucyifubitse umunezero."

Umubiri wose wiyongera ishya,
Rwa ruhanga rw' uruhehemure
Rugumya kogeza urwo ruhanika.

Umusatsi uyumbuje nk' umusereko
Uva mu ruhanga uhunda ibitugu,
Agize ngo atange nti "reka utembe."

Naho ubwo rya josi ry' umutarati,
Uko yariteretse ngo andangamire,
Agasa na ya nkuba ya Rusine
Ikoreye ishaka kuvuna sambwe.

Njya kumusezeraho musekera,
Ansubiza asanga urwo rwererane,
Dusa n' abibagiwe iby' ijambo
Ngo kujijuka ni ugutuza,
Si ugutondekanya amahomvu,
Si ugucika uruhondogo.

Burya guceceka si ubucucu
Ni ugucengerwa n' ibyo uzi,
Maze ugacira imbere ugatuza
Ugatana usanga irikuri mu nda
Kubikura ubuhoro bwawe.

Naramubwiye nti : "curika ingohe" ;
Ngo azicurure nti : "zana ibyano,
Ndore ibyo byiza byagusabye."

Ati "juru ryanjye ijoro ni ryinshi."
Nti "reka ryire rishyire kera
Ndabona ryose ryizihiye ishya."

Uwarisibiza na gatanu,
Ntabwo naganya amanywa cyane
Kandi mbikiriye inyenyeri
Isumbya izuba kwaka inzora.

Yarahagurutse arinanura,
Inyeri zicika inyinya aracira.
Ati "mvumye uzajya akuvuga nabi"

Agarutse hino atega nk' inyambo,
Nti "umenya inyange ibyina umutaho".
Sinamutinza mugwa mu byano,
Tumara umwanya muvunya ihobe.
Ingohe zireka indoro irahonga
Ijosi aragondeka ati "uragwire".


Sipiriyani Rugamba

MAREBE ATEMBAHO AMARIBORI

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Cyprien RUGAMBA

Marebe atembaho amaribori
Naramubonye agorora ikimero,
Akebutse andetse ndoye icyo kibibi
Cyamubimbuye mu buranga,
Kikamurangiza mu gituza,
Kikamutembera mu mukondo,
Numva inkongi indemyemo ikome,
Ikibatsi kimpama mu gihumbi
Umutima uturagaramo igitutu.
Nuko nterura ntazi iyo ndi
Nti : Iyaguhanze ni yo izi kurema
Ntiyaguciye umucuba na hato
Ntiyahaho undi.

Ni igicumbi gicuna ituze,
Ni igicaniro cy’urukundo
Yarugukwiza ho rukakotsa
Ntunagakuke ngo urwikure,
Ukarwitegereza ngo urwikure.
Ukarwitegereza rugatwika,
Uko umuririmba ugashya ururimbi,
Ijuru rikimuka ukimurata.

Uwavuga iby’urukundo
Yamara icyumweru
Atenze ho n’intango.

Iyo aje agana uwo akunze,
Ntukura ibirenge,
Ushima mubiri ukeye
Ntushirwe kumureba.

Ntangira kumurabukwa
Yaje akenyeye urwera,
Kandi ubwe ari urwego,
Nti : mureke iby’urwenya,
Nogeze urwererane,
Rwoga ijuru ry’u Rwanda.

Impuha nizijure,
Nta mpaka bangisha
Impamvu ni ngo urebe!

Si ikabya ryo guhimba
Ni ihame ry’uwarebye
Akishirira agahinda.

Nguwo rugore rwera,
Nguwo sata ibasumba,
Nguwo umwari w’ishya,
Nguwo uw’ishyoro ryaka.

Ni ingeri y’amarere
Ntagira amariburira,
Nka bamwe bo mu gashungo
Bamazwe n’amashamba,
Bagumirwa n’ishaka
Isharankima zigatoha.

Ntasa n’abacubutse
Bemeye ibyo gucudika
Mu ngeso zo gucumura.

Ntasa n’abishunga
Bamazwe no gushinyika
Nta shinya bigirira.

Ntasa n’aba none
Bamazwe n’indoto
Nta ndoro bigirira.

Ntasa n’intabire
Zakuze zangirira.
Ni uruti rw’umutarati
Rwameze mu mutuzo
Rwuhirwa n’umutozo.

Ni ishami ry’umushibuko
Ryera i Gashirabwoba
Ryatonnye indasigariza
Itoto rigwa umusubizo.

Nta mpaka ntabira
Uwabona anyijana
Akangaya mu ijambo
Yambaza iby’imvaho
Navuga mvanguye
Ibindi akivirira.

Nziturira i Rwanda
Aho amabega y’urwera
Atumbagiza umurimbo
Mu ijuru ry’umurere.

Uwashinga ibyo yabonye
Ku mushibuka utishanya
Yasaza atabishoje.

Ni indamutsa y’urukeye
Ibambura urukerereza.

Ni ishako y’urwamo
Isuka impundu urwanaga.

Ni ingoro y’urwererane
Ndora isigiye n’u Rwanda.

Ni inyanja ibumbiriye,
Nta ngimbi iyigimba.

Ni uruzi rw’igisaga
Ntiruhungirwa n’isuri.

Ni ishyoro rizira impiza
Ryacuzwe n’impingane.

Ni rushorezo rw’inyambo
Ni inyange izira icyasha.

Ni umugutu w’uruhira
Uhimbaza inumbiri.

Ni impundu z’umurangi
Zikiranya n’insengo
Zasobetse n’urugunda.

Ni impinga izira impiza
Ni ijuru rihizuye
Asa n’impeshyi ihinduye.

Ntakangwa n’ibihinda
Yabihariye abahabuwe
No guhaha ibyabahoza.

Ni inanga izira inenge
Igacurangwa ho ineza
Mu nama z’urukundo.

Ni impanzi y’urwego
Nta rwango agira mu nda.

Ni urudodo nararurazwe
Ngo rurande ahaturitse
Igihe ndwana n’amatiku
Y’ibishaka kuntabika.

Ni ishami ry’umutari
Ryameze ku mutaba
Rirakura riragara.

Asa n’ingoma z’umugendo
Zikiranya urugera
Mu rugero rw’abasengo.

Niba ari ku ruhimbi
Ntuhuge kumureba
Atonganya uwo mutozo
Uranga ishya mu batunzi.

Niba ari mu murere
Umureke agumye aribore
Yizihirwe n’iraba,
Wogeze ururirimbo
Wenda urenze umunsi
Uzaba usukiwe mu rubu.

Uwankiranura n’ibihinda,
Akampa umwanya wo kumuhimba,
Namuhera bugihumura,
Umunsi ukira nkimuhugiye ho.

Naramubonye avuga umurimbo
Andabutswe atangira akaririmbo,
Nsanze ari ihogoza ndatuza
Nkomeza kumva umuhogo atunze.
Uko nakarangamiye ibyo byiza,
Nsuma wese mugwa mu byano,
Nsanze ari ijuru ry’umwezi
Nanjye mpimbira ho umwato
Ni ko kumwita umwangakurutwa.
Nsubiye mwita Marebe yera
Kandi atemba ho amaribori.

Ni umutako w’urutanisha
Ni ubutijima bw’urukundo,
Ni urukenyerero rw’inkindi,
Nkunda inkesha ze z’umukwira.

Ni uruhimbiro rw’abahanga
Niba uhutiye ho agashungo
Utazi inganzo irera amakombe
Ntumukandire ho utamwica.
Banza wirere ushyire kera,
Ukeshe mu mvugo unoze cyane.

Niba akinje iyo mu gikari
Ntuhakandire utamukanga.
Umureke acunde ubusoro kera
Mu nda y’ibicuba by’Amagaju.

Niba haruguru baguheje
Ni uko asukiranya ibisabo.
Utuze wumve uwo mususuruko
Ukesheje urugo umusesure.
Ntasa n’inshoberamahanga
Zimwe zitabuze kuba inshibwa
N’ubwo ari inshabizamudiho.

Naramubonye nshira agahinda
Umutima utangira kuvumera
Ari urukundo ruwuvugisha.
Mbonye akabije kuba urugwiro
Igihe rihundagaye rirenze
Nanjye nigaba mu nganzo
Nkabya umugambi wo kumuhimba.
Maze muhera ku mutwe iheru
Ngira ngo ndengure ku birenge.
Umusatsi wose ni umusana,
Ni urugege ruzira ingingo
Ni urugeregere rw’uburanga,
Ni igisingizo cy’umudasumbwa.

Agira uruhanga rw’uruhebuza,
Nturuhanga ngo urashye uhumbya
N’iyo uhungiwe n’amahindu
Ahubwo uremera akaguhonda.

Ingohe ze ni irangamutuzo,
Ni uruterero rw’abatoya.
Amaso ni urubera rw’inkesha,
Kandi yuzuyemo ibinyonga
Akarusha ay’inyana urunyenyeri.

Izuru ni imbuga y’urutonde,
Amatama yose itoto riragwa.
Inseko ikeye umusanganya
Ubonye ukwezi kubanduye.
Naho urusizi rw’umususuruko
Rusesuye imisaya yose.

Amenyo ni inono izira inenge
Ni amasimbi y’urubugurizo,
Indoro ye ni uruhogozambyeyi,
Imvugo ye ni umurebe w’impundu,
Ingendo ni urugororangingo,
Indeshyo ni ijuru ry’umurere,
Umubiri wose ni ndebunyurwe.

Amaboko yose ni imibanga
Agira ibizigira by’ubukombe,
Urutoki rwose ni urutunda
Naho igituza cy’umutabonda
Kiri mo urwogere rw’imitari.

Imbavu ze ni imbandagihumbi,
Ni imitende itatse indinda.
Mu nda ni urutembanshyushyu
Ni umurere warezwe n’inka
Hose yitwa umwogabyano.

Nahoze nkumbuye iby’urukundo,
Nsanze ari ikome ry’urwunge,
Nuko nitsa agatima mu nda.

Inyange yariboye umusubizo
Mu rukenyero imbibi ziraka
Kandi ingondo zimugonyeye ho
Zamurangije mu ngingo.

Asa n’akabande ko mu mpeshyi
Imbyeyi ishima igashira icyusa,
Asa n’amarembo ataha amariza,
Yakebye imongi ziramukwira
Imbugu zitemba mu rwambariro.
Shima umurerwa amaso ataruha.
Asa na kiberinka y’umukwira
Izuba ryinaze rijya mu gicu.

Iyo wamubonye ukamuca iryera
Uramuririmba ukarenza amanywa.
Imbugu zitemba ibitugu byose
Zamuteye ishya mu gituza
Zigeze mu nda zirohoshya.

Sipiriyani RUGAMBA
AMIBUKIRO. 1986. Butare, Rwanda, Institut National de Recherche Scientifique. pp.24-39.

MBESE ABAKOBWA BIMANIRA IKI

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Ngo ntamukobwa ujya wemera ko yabikoze. Hari uwanditse ngo "abakobwa bababwira ibyo muba mushaka kumva". Niyabeshye. N'abakobwa bangahe babaza abahungu niba barabikoze?
Ikindi ngo iyo umukobwa yanabikoze ngo arataka ngo arimo kubabara kandi yarabikoze.
Birababaje kumva abahungu bakuru nkamwe bavuga gutyo kandi nziko abenshi muri mwe mwize biologie.

Kubera iki mudashaka impamvu aho kwirirwa mu critica gusa. Suko umuntu ashakira ikibazo igisubizo. Igihe mwamaze mu critica ari nako muvuga abakobwa nabi muba mwarabonye igisubizo.

Niba mutari mubizi noneho mubimenye. Hari impamvu nyinshi zituma umukobwa ababara kandi yarabikoze...
1. Iyo umukobwa akiri vierge
2. Sex ni mumutwe
3. hari abagira allergi kuri condom bigatuma bababara
4. Iyo umuhungu afite penis nini, nubwo vagina ari elastique ariko iyo ukweduye cyane,kubera imbaraga umuhungu akoresha kugira ngo yinjire bituma umukobwa ababara
5. Iyo mukoze sex umukobwa afite ubwoba bituma muscles zo muri vagina zidakweduka/rekura bigatuma ababara.
6. iyo uhise umwurira utabanje kumushyushya. etc....

Ikindi ukuntu muvuga ngo hari igihe usanga ari auto-route ntibishoboka. Birababaje kuba mugitekereza gutyo kandi

Difference irahari hagati y'umukobwa wabyaye nutarabyaye gusa.

1. Iyo umukobwa atarabyara ntushobora gupfa kumenya ko ari ubwa 2 cg 20 abikoze. Vagine ni elastique, ifunguka/ikweduka bitewe n'ubunini bwa penis. iyo umuhungu afite penis ntoya naho hafunguka buke, Yaba nini hagafunguka cyane.

2. Ikindi biterwa n'umuntu uko ameze. Ushobora guhura n'umukobwa ari nk'ubwa 2 cg 3 abikoze ariko kubera ko azi umubiri we neza cyane, sex ikagenda neza ukagira ngo amaze nk'imyaka abikora. Nkuko ushobora no guhura nuwabikoze kenshi ariko kubera kutamenya umubiri we cg icyo ashaka, ukaba wagira ngo ninku 2 cg 3 abikoze.

3 Iyo umukobwa ari relaxe bituma hafunguka. ex: reba nkiyo ugiye ku ituma(ibikomeye) ubishaka bigenda neza ariko waba wikanira ukababara kubera ko uba urimo guforca muscles zo muri anus/rectum.

Ngaho ndekeye aha ndizera ko nagerageje kubasobanurira impamvu.
Uwumva atasobanukiwe neza yambaza

IGITUBA CYA MU GITONDO KIRARYOHA

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Umugabo yasweye umugore we mu rukerera (bimwe bita inzingakirago), ubwo bari baryamanye n’umwana wabo w’umuhungu watangiye école gardienne ; ubwo ariko yari aziko asinziriye. Nuko araswera, aranyaza ; arangije abwira umugore we ati : « ariko IGITUBA CYA MU GITONDO kiraryoha wee » ubwo wa mwana arabyumva aricecekera. Papa we amaze kujya ku kazi, wa mwana yanjama nyina ati : « Mpa ku gituba cya mugitondo kuko papa numvise avuga ko kiryoha !! » Nyina biramuyobera ashaka icyo asubiza umwana biramuyobera arangije abwira umwana ati : « Ihangane ndakiguha ugiye ku ishuri ». Ubwo nyina aramuherekeza agiye ku ishuri anyura kuri Kiosque amugurira Cake (keke) aramubwira ari : « Ngaho akira igituba cya mugitondo !! »
Ubwo umwana aracyakira (igituba cya mu gitondo) (keke) nyina amuguriye agenda akirya ajya kwiga yumva koko kiraryoshye nk’uko papa we yabivuze.
Batangiye kwiga ; muziko hari igihe umwarimu akoresha ibyo bita ivumbura matsiko bitewe n’icyo agiye kwigisha ; mwarimu yabajije abanyeshuri ikintu kiryoha, wa mwana atera hejuru urutoki cyane mwarimu aramubaza ; wa mwana arasubiza ati « ikintu kiryoha cyane ndakizi ni IGITUBA CYA MU GITONDO » mwarimu amera nk’ukubiswen’inkuba abaza umwana ati « ngo ni igiki ?!! » umwana ari ni IGITUBA CYA MU GITONDO !!!
Mwarimu ati : « ninde wakiguhaye ?
Umwana ati : « ni mama !!!»
Mwarimu ati : « yakiguhereye he ? »
Umwana ati : « kuri kiosque »

Ubwo nta kundi umwarimu yatumwe umwana mama we kugira ngo asobanure ukuntu aha umuhungu we IGITUBA CYA MU GITONDO akanakimuhera kuri kiosque.
Ubwo mama w’umwana yaraje asobanurira mwarimu aho byaturutse ; mwarimu arumirwa agira mama w’umwana kuzonga kurarana n’umwana ungana kuriya kandi ko atagomba gusobanurira umwana amwikiza kuko bigira inkurikizi nk’izo zo ku ishuri

AMABYA YA MPANDE ENYE

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
UMUNSI UMWE UMUKECURU YAZINDUKIYE MURI BANKI YITWAJE IGIKAPU KIRIMO AMAFARANGA AGEZEMO AVUGA KO ASHAKA KUBONANA NA DIREGITERI KO ARIWE WENYINE WAMUFASHA GUFUNGURA KONTI YE.

KUBERA IGIKAPU YARI AFITE BAMWEMERERA KUBONANA NA DIREGITERI. AGEZEYO AMUBWIRA KO ASHAKA GUFUNGURA KONTI MURI IYO BANKI KO AFITE MILIYONI 100 ZO GUFUNGUZA. KUBERA KO YARI UMUKECURU DIREGITERI YAMUBAJIJE AHO YAKUYE AYO MAFARANGA.
MUKECURU YASUBIJE KO AKUNDA GUTEGERA AMAFARANGA (parier).

ATI NK'UBU NAGUTEGERA IBIHUMBI MAGANA ATANU KO AMABYA YAWE AMEZE NKA MPANDE ENYE. (carre)
DIREGITERI ARASEKA CYANEEEE ATI WASAZE RERO MUCYECU. UNDI ATI NIBA WEMERA REKA DUTEGE HANYUMA EJO NZAGARUKANE UMU AVOCAT WANJYE KUGIRANGO ABIHAMYE UTAZANYIBA CASH ZANJYE...
DIREGITERI AREMERA ARIKO ARARA YIREBA AMABYA AREBA NEZA KO ATARI MPANDE ENYE.

UMUKECURU AGARUKANYE N'UMWAVOCAT WE ABWIRA DIREGITERI ATI TWAJE TWEREKE.

DIREGITERI AMANURA IMBUTURA NUKO MUKECURU ATI NSHOBORA GUKORAHO KUGIRANGO NDEBE NEZA??
DIREGITERI ATI KORAHO RWOSE, AKO KANYA AVOCAT WA MUKECURU ATANGIRA GUHONDA UMUTWE KU GIKUTA... DIREGITERI ATI SE URIYA ABAYE IKI?

MUKECURU ATI URIYA EJOBUNDI NAMUTEGEYE MILIYONI EBYIRI YUKO UYU MUNSI MUGITONDO NDIBUBE MFASHE AMABYA YA DIREGITERI WA BANK MU NTOKI ZANJYE...

Mapengu ati: "Ikinyarwanda kirakura nabi."

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Iyo nabuze icyo nkora njya mu mugi, nkihagararira kwa
Rubangura,
ngacekinga
umugi. Ejo rero ngiyeyo, mbona Mapengu aratambika,
ndamusifura,

nti: "Jama ni vipi?", "Urava bye?"
Ambonye arandembuza ndamanuka,
ati: "Ese urakora iki hejuru iyo?
Nti nabuze ijobu!"
Ati: "Ca aha tuzenguruke umugi, nanjye nabuze icyo
nkora!"
Tugenda tureba ibintu byose, noneho duhura n'umwana
ucuruza
agakarito,
ati: "Ba boss, muranzingura se?"
Ndeba Mapengu
nti: "Ese buriya aragira ngo tumuzingure atazinze? "
Mapengu aranseka
ati: "Ni imyaka umaze muri Kigali, nturagura
inkoranyamagambo y'uyu
mugi?
Tega amatwi ngusobanurire:
Iyo bavuze kuzingura bisobanura gutera akantu, cyangwa
kuguha
icyashara.

Iyo bavuze ngo mwana, ntibaba bavuze uwonka, ahubwo
bivuga umuntu
w'umujo.Umunyamugi ayimini.

Iyo bakubwiye ngo iriya Cusite cyangwa manyoriya
iracira amazi, biba
bivuga
ko uriya mwana w'umukobwa ari fiti.

Iyo bakubwiye ngo uriya mutipe yaranyereye, bivuga ko
uwo musore
akennye
biteye agahinda.

Iyo bavuze ngo kanaka apfuye azira iki? Uramusubiza
ngo yapfuye azira

urukundo, bivuga ko azize ibikoko, SIDA muri macye!

Iyo bakubwiye ngo viye! Baba bakubashye mbese uri
Muzehe, ariko ibyo
ni bya
wana ichi, abasiviliyani bwana! Naho bariya bagabo
bose bambara
imyenda isa
itangwa na Leta, nushaka kububaha, cyangwa kwisabira
akantu aka
n'aka,
cyangwa kugumya kwinywera nyuma y'amasaha y'umukwabu,
abo bagabo
bose
uzabite, grafurere, cyangwa se Afandi. Niyo yaba ari

Lokodifensi, yitwa afandi!

Nabajije Mapengu akantu ntarumva neza, "ese Mapengu ko
numva wowe
ururimi
rwo mu mugi, urukamiritse, ko hanze aha numva abantu
bose bitana
bebi,
cheri, shushu, minyo, honi, diya ibyo byo bivuga iki,
bihurira he?

"Mapengu yarasetse numva mbaye igicucu mu maso ye?
"Ayo ni amazina
abanziriza kwandura ya ndwara y'urukundo! Ayo bayitana
kugira ngo
uburiri
buyabazwe. Nihagira ubikwita mwana wanjye, uzahite
umubaza uti: "Kuki
wifuza
ko mpfa kandi nkiri muto?"

Umva ahubwo andi mazina yahinduye inyito: Ubundi izina
"Interahamwe"
ni
izina ryiza cyane, ku buryo iyo ufite urugo rurangwamo
ubumwe,
abarutuye
mwese muba muri Interahamwe, ariko ubu ubinyise
nagutwara mu rukiko.


Irindi jambo ryiza: "Impuzamugambi", abantu bakorana
bafite
inshingano
zimwe, mbese nko mu ishyirahamwe, cyangwa mu ruganda
burya bose ni
"impuzamugambi" none ndorera bene Sebahinzi ba Bikindi
ukuntu
bahindanyije
iryo zina ryiza.

Hari akandi kazina bajyaga bita umuntu wahuye
n'ibizazane, akaza kuba
muzima
yari ageze kure; ngo: yagaruye ubuyanja! "None
ubuyanja bwabaye
ubuyanja
da! Ubu n'iyo wampa iki Mapengu uvuze ko ngaruye
ubuyanja nahakana
ngatsemba. Ubu iyo ushaka kuvuga ko ikintu iki n'iki
kigomba gutezwa
imbere,
ugomba kuvuga ko ari gombwa kukimiriza imbere, ibintu
byose bisigaye
byimirizwa imbere! Ni akaga ye! Amagambo yabaye
ayandi, urivugira
bakumva
ibindi, ariko rero ngo ururimi rurakura da! Ni uko
gusa

ikinyarwanda cyo kirimo gikura nabi.
Nawe se ngo kugenda ni ukunyorosha cyangwa
gutawanyika, cyangwa
guhamiriza, gutrasa n'ibindi nanjye Mapengu ntazi.
Gusara ngo ni ukwiyubaha, Mitsingi ngo ni amasaka,
Primusi ngo
ni Mazutu, umubyeyi ngo ni Demere, umusaza ngo ni
viyebare, mbese
byose
byabaye imyase!"
"Mape, ndumva nawe byarivanze! Ubu se uzajya ava mu
giturage
azajya yumva
iki? Ibyo aribyo byose birasaba ko habaho abasemuzi!

Mapengu agiye kunkandagira ati: Reka abantu b'abajinga
nkamwe nta
mwanya
muzongera kugira ino!
Mapengu areba haruguru abona umuntu ati: "Dore uriya
Mujo, dufitanye
apowintimenti, ba usirikira uzunguze kidogo, tutazidi
jama!" Hagenda
Mapengu
nanjye nkomeza umuhamirizo muri Kigali.

IGA IGIHOLANDI

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
Inkoranyamagambo y'Igiholandi n'Ikinyarwanda yakozwe na

Emmanuel Habumuremyi

Amagambo atangirwa na A
aaien V. gukuyakuya; gukaresa

aamborstigheid N. asima

aan ADV. ugana; kwa; i; ahagama

aanbidden V. gusingiza

aanbidding N. ibisingizo

aanbieden N. igitambo

aanbinden V. gutangira

aanbreken van de dag N. umuseso

aandacht ADJ. icyitonderwa; icyo kwitondera; icyo kwitwararika

aan de overkant van (adverb) ahateganye na; aharebana na

aandienen V. kumenyekanisha

aandoening N. indwara aangenaam ADJ. cyiza aangezien (adverb) kuko; kubera ko; kubera aanhalen V. gukuyakuya; gukaresa aan het einde (adverb) inyuma aan hun PRON. bo aan jou PRON. mwe aan ons PRON. twe aanreiken N. ikiganza aanvliegen V. kuguruka aanvoerder N. umuyobozi aanwijzing N. ibwiriza aan ze PRON. bo aardrijkskunde N. ubumenyi bw'isi aarzelen V. gushidikanya aarzeling N. ishidikanya; ugushidikanya abacus N. ikibarisho abattoir N. ibagiro abnormaal ADJ. kidasanzwe academie N. kaminuza accident N. impanuka acht ADJ. icyitonderwa; icyo kwitondera; icyo kwitwararika acht ADJ. umunani achtergrond N. indiba; intango achterlijf N. inda; umudigi adelaar N. kagoma adoration N. ibisingizo afgetrokken N. umunyamazinda afgezonderd ADJ. zihariye; cyihariye; yihariye afkorten V. guhina; gutubya afkorting N. impine afleggen V. kureka; kuzibukira; guta; guhara afleren V. kwigisha afschaffen gusenya; gusesa; gukuraho afschaffing N. iseswa afstand N. isuhuka; ita; isiga; itererana; ihana afwennen V. kwigisha afzonderlijk ADJ. zihariye; cyihariye agent N. umupolisi aids N. sida; icyago cya sida; icyorezo cya sida akkerbouw N. ubuhinzi ambitie N. umuhate; ishyaka ananas N. inanasi arend N. kagoma artsenij N. umuti attentie ADJ. icyitonderwa; icyo kwitwararika; icyo kwitondera auto N. imodoka


B
baan N. umuhanda baas N. umuyobozi badpak N. umwenda wo kogana bagage N. umutwaro; umuzigo bakken V. guteka bananenbier N. urwagwa bandiet N. ibandi; umujura; umunyoni bank N. banki bars ADJ. igihubutsi bedanken V. gushimira bedaren V. gushira ubukana; guhinduka umunyantege nke; gucika intege; gucogora bedeesd ADJ. ufite ipfinwe; ufite amasoni bederven V. gutetesha bedriegen V. kubeshya beginnen V. gutangira behaaglijk ADJ. cyiza bej (adverb) kwa bejaard ADJ. usheshe akanguhe; umusaza; ushaje; ugeze mu zabukuru bekend ADJ. ikimenyabose; icyamamare; icyogere bekoelen V. gucika intege; guhinduka umunyantege nke; kugabanya ubukana; gucogora bekorten V. guhina; gutubya bekwaam ADJ. ushoboye; gishoboye bekwaamheid N. ubushobozi; ububasha beminnen N. urukundo Bent u mevrouw Janssens? Waba uri madamu Janssens? Bent u ziek? Urarwaye? beoordelen N. umucamanza bepaling N. ibisabwa; ibyo ugomba kuba wujuje; ibyangombwa bisabwa kuzuzwa berechten N. umucamanza beroerd ADJ. kibi bestuurder N. umushoferi bet N. uburiri betalen V. kwishyura; kuriha bevangen ADJ. ufite amasoni; wamwaye; ufite ipfunwe bevelen V. gushyira ku murongo bezem N. umweyo; umukubuzo bh N. isutiye; ishindiriya bidden V. gusenga bieden V. gutanga; kugabira bier N. inzoga bijdrage N. umusanzu bijeenkomen V. guhura bijna (adverb) hafi bijten V. kuruma; kurya binden V. guhambira; kuboha; kuzirika bioscoop N. sinema blad N. ikinyamakuru blauw ADJ. ibara ry'ubururu; ubururu blijdschap N. ibyishimo; umunezero blijken V. kugaragara; gutunguka blik N. umukebe blinken N. gushashagirana blo ADJ. wamwaye; wakozwe n'isoni; ufite ipfunwe bloed N. amaraso bloem N. ururabo; ururabyo; ikimuri blouse N. ikizibaho blozend N. umutuku bodem N. indiba; intango boek N. igitabo boekenwinkel N. iguriro ry'ibitabo boekwinkel N. iguriro ry'ibitabo boel N. imbaga; inteko boer N. umuhinzimworozi boezem N. ibere borst N. ibere borstelen N. uburoso bos N. ishyamba breken N. kumena; kujanjura; kujanjagura; gusatagura brief N. ibaruwa; urwandiko; ibarwa broek N. ipantaro; ipatalo broer N. musaza (wa); umuvandimwe; umuvandimwe (wa) brood N. umugati bruiloft N. ubukwe bruiloftsfeest N. ubukwe burger N. umwenegihugu; umuturage burgerlijk N. umusivili bus N. bisi; otobisi


C
cadeau N. impano; kado café N. akabari; kafe capabel ADJ. gishoboye; ushoboye ceintuur N. umukandara cessie N. isuhuka; ita; isiga; itererana chef N. umuyobozi; umutware; shefu Christus N. Kirisitu; Kirisito civiel N. umusivili colbertjas N. ikoti computer N. mudasobwa concessie N. isuhuka; ita; isiga; itererana; ihana conclusie N. umusozo; umwanzuro conditie N. ibisabwa; ibya ngombwa; ibyo usabwa kuba wujuje; ibyo ugomba kuba wujuje condoom agakingirizo; kondomu; gapoti; kapote conducteur N. umushoferi consigne N. ibwiriza couplet N. igitero; igitero cy'indirimbo


C
daar (adverb) kubera ko; kubera; kuko dag N. umunsi; Dag N. Waramutse?, Waraye? damp N. igihu decreteren N. iteka de mijne PRON. zanjye diabetes N. diyabete; indwara y'igisukari; diyabeti dialect N. ururimi rw'akarere diamond N. diyama die ADJ. uriya; iriya; kiriya dinsdag N. kuwa kabiri directeur N. umuyobozi; diregiteri; deregiteri dit PRON. ino; iyi dit hier PRON. ino; iyi dit is normaal (verb transitive) birasanzwe dochter N. umukobwa; umukobwa wa doden V. kwica doen V. gukora domicilie N. intaho; ubuturo donderdag N. kuwa kane doodgaan V. gupfa; gutabaruka; kwitaba imana doordat (adverb) kuko; kubera ko; kubera doos N. agasanduka drek1 N. amase drek2 N. amabyi; amazirantoki drinken V. kunywa drol1 N. amase drol2 N. amabyi; amazirantoki drom N. imbaga; inteko dubben V. gushidikanya dwergachtig N. igikuri dwingen V. guhata; gushyiraho imbaraga


C
echec N. ugutsindwa echoën N. nyiramubande echtbreekster N. indaya; indayi; ihabara echtbreker N. umusambanyi; umugabo w'umusambanya; umugabo uca inyuma uwo bashakanye echtbreuk N. ubusambanyi echtelieden N. ikintu kigizwe n'ibintu bibiri echter (adverb) nyamara; gusa echtgenoot N. umugabo washatse echtgenote N. umugore washatse echtpaar N. ikintu kigizwe n'ibintu bibiri echtscheiding N. itandukana ry'abashakanye; gatanya; itana echtverbintenis N. ugushyingirwa; ubushyingirwe economie N. ubukungu; umutungo economisch ADJ. cy'ubukungu; kijyanye n'iby'ubukungu eczeem N. ibishishi edelen N. ubukomangoma edelgesteente N. umutako edelman N. igikomangoma edik N. vinegere eed N. indahiro eed van trouw N. icyubahiro (gihabwa abakuru, Imana, abitabye Imana) eega N. umugabo; umugore eekhoorn N. inkima eelt N. ikigori een hinderlaag leggen V. guca igico Een huis kopen ukugura inzu; kugura inzu eerste ADJ. aha mbere; aka mbere; icya mbere; irya mbere; iya mbere; ubwa mbere; ukwa mbere; urwa mbere; uwa mbere eerste les Isomo rya mbere eeuwig (adverb) iteka; iteka ryose; ubuziraherezo eksteroog N. ikigori elektriciteit N. amashanyarazi elf N. cumi na rimwe en (conjunction) na erfelijkheid N. akoko eten V. kurya; gufungura evalueren N. gusuzuma; kugenzura examen N. ikizamini; ibazwa; ikizami ezel N. indogobe


F
faam N. impuha; igihuha fabel N. umugani fabriceren V. gukora; gutunganyiriza mu ruganda fabriek N. uruganda; izine familie N. umuryango; famiye fiducie N. ukwemera; ukwizera; ibyiringiro; amiringiro film N. filimi; senema; sinema fles N. icupa floers N. igihu fluit N. umwironge; umwirongi fraaiheid N. ubwiza gaan V. kujya ganieten V. gushimisha gapen V. kwayura gauw (adverb) vuba; vuba vuba; hutihuti gebieder N. umuyobozi geel ADJ. umuhondo; ibara ry'umuhondo geen PRON. nta : Geen geluk Nta mahirwe geestelijke N. umupadiri; umupasitoro; umupasiteri; umupasitori geheiligd ADJ. gitagatifu; cyera geitenmelk N. amahenehene; amata y'ihene geloof N. ukwemera; amiringiro; ibyiringiro; ukwizera geluk N. amahirwe; ishaba gemakkelijk ADJ. cyoroshye; woroshye; yoroshye; bworoshye gemeen ADJ. intabwa; cyatereranywe; cyasizwe geneesmiddel N. umuti genoeglijk ADJ. cyiza geografie N. ubumenyi bw'isi getrouwd ADJ. washyingiwe : Mijn zoon is nu getrouwd. Umuhungu wanjye ubu yarashyingiwe. geven V. gutanga; guha gevolgtrekking N. umusozo; umwanzuro geweifel N. ishidikanya; ugushidikanya gewijd ADJ. gitagatifu; cyera gezang N. indirimbo gezin N. umuryango glijden V. kunyerera God N. Imana goed ADJ. mwiza; ryiza; cyiza; nziza; rwiza; keza; bwiza; kwiza Goedendag N. Waramutse?, Bwakeye?, Mwabonye Matara atabara?, Mwaraye? goedemorgen N. Waramutse?; Waraye? gordel N. umukandara goud N. zahabu; inzahabu griep N. ibicurane groen ADJ. icyatsi; ibara ry'icyatsi; icyatsi kibisi groep N. itsinda; agatsiko; igurupe grond N. indiba; intango groot ADJ. kinini; cyagutse; kigaye grote stad N. umujyi gulden N. zahabu; inzahabu


[edit] H
haar N. umusatsi; ubwoya haardos N. umusatsi; ubwoya half N. igice; kimwe cya kabiri haliotis N. ikinyamushongo handtasje N. agasakoshi; agasakoshi k'abadamu; agakapu; agakapu ko mu ntoki hangen V. kumanika; kubamba hapering N. ishidikanya; ugushidikanya hart N. umutima hebben V. kugira; -fite : Zij hebben kinderen. Bafite abana. hechte samenwerking N. umubano mwiza Heeft u dan geen werk? Ni ukuvuga ko nta kazi ugira? Heeft u ook een kind? Nawe ufite umwana? heffen V. guterura heilig ADJ. gitagatifu; cyera heilige N. umutagatifu held N. intwari helpen V. gufasha hemd N. ikanzu hemel N. ijuru heros N. intwari; ingangare het mijne PRON. zanjye Het verbaast me dat hij afwezig is Birantangaje kuba adahari hier PRON. hano; aha hierheen PRON. hano; aha Hij is aan het eten Ari kurya hoe PRON. gute?; -te? Hoe gaat het met u? Amakuru yawe? Hoe gaat het met uw zoon? Amakuru y'umuhungu wawe? Hoe laat is het nu? Ubu ni saa ngahe? Hoe maakt u het? Amakuru?; Amakuru ki? Hoe maakt uw zoon het? Amakuru y'umuhungu wawe? Holland N. Ubuholandi Hollander N. umuholandi hond N. imbwa hondje N. akabwa; ikibwana honds ADJ. igihubutsi honing N. ubuki; umutsama hoofdkussen N. umusego hoofdpijn N. indwara y'umutwe hoop N. imbaga; inteko hoorn N. ihembe houden van N. urukundo huis N. umuryango huis N. inzu : Heeft u een huis? Ufite inzu?; urugo huisdeur N. umuryango w'inzu huisgezin N. umuryango huiswaarts N. imuhira; mu rugo Hutu N. umuhutu huwelijksweken N. ukwezi kwa buki


I
ichneumon N. umukara; umutereri idee N. igitekerezo identiek ADJ. bihuye; bihuje; bisa; buhuje kamere identificeren V. kuvumbura ideologie N. ingengabitekerezo ijver N. ishyaka; umuhate Ik heb en huis maar ik heb geen wagen Mfite inzu ariko singira imodoka Ik heb geen schulden Singira imyenda (amadeni) immoreel ADJ. intabwa; cyatereranywe; cyatawe in de morgen (adverb) mbere ya saa sita; mugitondo influenza N. ibicurane inkorten V. guhina; gutubya instructie N. ibwiriza interessant ADJ. gishamaje inzittende N. umugenzi Is uw dochter ook ziek? Umukobwa awawe na we ararwaye? Is u ziek? Urarwaye? ja (adverb) yego jammer ADJ. bibabaje : Dat is jammer! Birababaje! jij PRON. wowe jongen N. umuhungu jou PRON. wowe journaliste N. umunyamakuru juffrouw N. madamazela; umukobwa kaart N. ikarita kaas N. foromaji kakken V. kwituma; kunnya; gusarana kanarie N. inyoni kapotje N. agakingirizo; kapote; gapoti; kondomu kapster N. umwogoshi; kimyozi karpet N. umukeka; umusambi; itapi Kent hij de directeur van de bank? Uzi umuyobozi wa banki? kerk N. urusengero; kiliziya Kerstfeest N. Noheri keuken N. igikoni; icyikoni keuring N. ikizamini; ikizami; ibazwa keutel1 N. amase keutel2 N. amabyi; amazirantoki kiezen V. guhitamo kijken V. kureba; kurora kijker N. ijisho kinderen (pl noun) abana klas N. ishuri klasse N. ishuri kleding N. umwenda kleed N. itapi; umusambi; umukeka kleinmaken V. guca bugufi; kutiremereza; kwiyoroshya klimmen V. kurira kloppen V. gukomanga knapheid N. ubwiza knorren V. kugona; gufurura komen kuza; kugaruka kool N. ishu kop N. umutwe w'inyamaswa kopen V. kugura korte jas N. ikoti kous N. isogisi krant N. ikinyamakuru kruis N. umusaraba kundig ADJ. gishoboye; ushoboye kundigheid N. ubushobozi; ububasha kwaad ADJ. kibi kwaal N. indwara kwalijk ADJ. kibi


L
lamp N. itara; itadowa landkaart N. ikarita lawaai N. urusaku; isahaha lekker ADJ. cyiza; kinoze lerares N. umwarimu; umwigisha; umurezi les N. isomo; icyigwa; inyigisho lid N. umuyoboke lied N. indirimbo liefhebben N. urukundo liefkozen V. gukuyakuya; gukaresa likdoorn N. ikigori links (adverb) ibumoso lucht1 N. ijuru lucht2 N. umwuka lui ADJ. umunebwe; inyanda luiheid N. ubunebwe; ubunyanda luwen V. gucika intege; kugabanya ubukana; gucogora


M
ma N. mama; mawe maag N. igifu maagdelijk ADJ. isugi maak V. gukora maan N. ukwezi maand N. ukwezi maandag N. kuwa mbere maandelijks (adverb) buri kwezi maar (conjunction) nyamara; gusa maar (adverb) ariko maart N. ukwezi kwa gatatu; Werurwe macaroni N. makaroni maffen V. gusinzira mais N. ikigori maïs N. ikigori maken V. gukora; guhanga ikintu mam N. mama; mawe mamma N. mama; mawe mammie N. mama; mawe man N. umugabo margarine N. marigarine massa N. imbaga; inteko mat ADJ. urushye; kirushye medicijn N. umuti mediteren V. kuzirikana meisje N. umukobwa meisjesschool N. ishuri ry'abakobwa melig ADJ. kiruhije; kiruhanije meneer N. bwana : Wie is die meneer daar? Uriya mugabo ni nde? menigte N. imbaga; inteko mes N. icyuma; umushyo; indiga mevrouw N. umugore; madamu middag N. saa sita z'amanywa mijn ADJ. cyanjye; wanjye; ryanjye; yanjye; rwanjye; kanjjye; bwanjye; kwanjye mijn vrouw umugore wanjye; umufasha wanjye Mijn zoon is niet thuis Umuhungu wanjye ntari mu rugo mijn zoon is ook in bed umuhungu wanjye na we ari mu buriri mik N. umugati minuscuul N. igikuri misschien (adverb) ahari; umenya; umenya ahari; birashoboka ko mist N. igihu moe ADJ. urushye; kirushye mooi ADJ. cyiza; nziza : De familie Van Dam heeft een mooi huis. Umuryango wa Van Dam ufite inzu nziza. multinational ADJ. mpuzamahugu multipliceren (verb); gukuba muskiet N. umubu; umuryasenge muskietengaas N. inzitiramubu muskietennet N. inzitiramubu muur N. urukuta rw'amatafari


N
naamgever N. sogokuru; sekuru naar (adverb) ugana; werekeza; mu : Ik ga naar Nederland. Ngiye mu Buholandi.; i : Ik ga naar Amsterdam. Ngiye i Amusiteridamu.; muri : Ik ga nooit naar een café. Sinjya njya mu kabari. Naar het station Werekeza kuri sitasiyo naar huis (adverb) imuhira; mu rugo nadenken V. kuzirikana n.b. N. icyitonderwa Nederlands N. igiholandi : Ik versta geen Nederlands. Sinumva igiholandi. nee (adverb) oya; ntibishoboka; ihi!; u u! neus N. izuru nevel N. igihu niemand ADJ. nta (muntu) niet ADJ. nta nieuwigheid N. amakuru nieuws N. amakuru nieuwsgierig ADJ. umunyamatsiko nieuwtje N. amakuru noen N. saa sita z'amanywa nors ADJ. igihubutsi noten N. icyitonderwa nu (adverb) ubu : Nu is er een film. Ubu hari filimi yerekanwa.; nonaha nurks ADJ. igihubutsi Nyiginya N. umunyiginya


O
oeffening N. umwitozo of (adverb) cyangwa offeren N. igitambo olifant N. inzovu omdat (adverb) kuko; kubera ko; kubera onaardig ADJ. igihubutsi onbestaanbaar ADJ. kidashoboka onderbroek N. ikabutura ondergrond (noun); indiba; intango onderlijf N. inda; umudigi onderwijzeres N. umwarimu; umwigisha; umurezi onderzoek N. ikizami; ikizamini; ibazwa ongeluk N. impanuka ongeval N. impanuka onmogelijk ADJ. kidashoboka ontlasting1 N. amase ontlasting2 N. amabyi; amazirantoki ontlasting hebben V. kunnya; kwituma; gusarana ontvanger N. umukoreshakoro; porosobuteri onzedelijk ADJ. intabwa; cyatereranywe; cyatawe oog N. ijisho ooglid N. urugohe; ingohe oom N. marume; nyokorome; nyirarume oor N. ugutwi oordelen N. umucamanza oorlogsfilm N. filimi y'intambara op de achtersteven (adverb) igice kigana inyuma h'ubwato cyangwa indege opgeven V. kureka; kuzibukira; guta; guhara opofferen N. igitambo oppas N. umurezi w'abana; umuyaya opperste ADJ. umukuru oud ADJ. gishaje; ushaje; rishaje overal (adverb) aho ariho hose; ahantu hose overerfelijkheid N. akoko overhandigen N. ikiganza overhemd N. ikanzu overlijden V. gupfa; gutabaruka; kwitaba imana


P
paar N. bike; ikaramu pak N. igipfunyika; ivarisi pakje N. igipfunyika; ipaki paraplu N. umutaka passagier N. umugenzi pastoor N. umupadiri; umusaseridoti; umupasitoro; umupasitori; umupasiteri pastor N. umupadiri; umupasiteri; umupasitoro; umupasitori; umuherezabitambo paus N. Papa; Umushumba wa Kiliziya Gatolika peet N. sogokuru; sekuru peetvader N. sogokuru; sekuru peinzen V. kuzirikana penis N. ubugabo; imboro; igitsina cy'umugabo peter N. sogokuru; sekuru pimpelen V. kunywa plaat N. ishusho poederwolk N. umucucu; umukungugu poepen V. kwituma; kunnya; gusarana politie N. polisi; umupolisi politieagent N. umupolisi politiebureau N. ibiro bya polisi politiepost N. ibiro bya polisi praten V. kuvuga prevalent ADJ. umukuru prijs N. igiciro prijsgeven V. kureka; kuzibukira; guta; guhara; guhana probleem N. ikibazo; ingorane psalm N. zaburi


R
raam N. idirishya recht N. itegeko reis1 N. urugendo; uruzinduko reis2 N. uruzinduko; uruzindu; urugendo restaurant N. uburiro; resitora reticule N. agasakoshi; agashakoshi ko mu ntoki; agakapu k'abadamu; agakapu riem N. umukandara rijst N. umuceri rok N. ijipo; ingutiya roken V. kunywa itabi ronken V. kugona; gufurura rood ADJ. umutuku; ibara ry'umutuku route N. umuhanda rover N. ibandi; umujura; umunyoni


S
saai ADJ. kiruhije; kiruhanije sacraal ADJ. gitagatifu; cyera salade N. salade salaris N. umushahara; igihembo samenkomen V. guhura schaduwen N. umurizo schapenmelk N. amatamatama; amata y'intama schoen N. urukweto; ikirato schooljuffrouw N. umwarimu; umwigisha; umurezi schoonheid N. ubwiza schoonmoeder N. mabukwe; nyokobukwe; nyirabukwe schoorvoeten V. gushidikanya schouwburg N. inzu y'amakinamico schrijven V. kwandika schuieren N. uburoso sigaret N. isegereti; itabi; isigara sjaal N. fulari slaatje N. salade slachterij N. ibagiro slachthuis N. ibagiro slapen V. gusinzira slecht ADJ. kibi snorken V. kugona; gufurura snorren V. gushaka; gushakisha; gushakashakisha snurken V. kugona; gufurura sokken N. isogisi soon N. umuhungu; umuhungu wa spelen V. gukina springen V. gusimbuka staan V. guhagarara; kuba uhagaze staatsburger N. umuturage; umuturagihugu; umwenegihugu stadhuis N. hoteli yo mu mujyi : Mijn dochter werkt nu op het stadhuis. Ubu umukobwa wanjye akorera muri hoteli yo mu mujyi. stamvader N. umukurambere stand N. ishuri station N. gare; ikigo bategeramo imodoka steen N. ibuye; itafari sterven V. gupfa; kwitaba imana; gutabaruka stoppen V. guhagarika straat N. umuhanda; ibarabara

strelen V. gukuyakuya; gukaresa
struikrover N. ibandi; umujura; umunyoni student N. umunyeshuri studie V. kwiga suikerziekte N. diabeti; indwara y'igisukari; diyabete superieur ADJ. umukuru


T
taai ADJ. kiruhije; kiruhanije taak N. umurimo; ikiraka taal N. ururimi taalleraar N. umwarimu w'indimi tafel N. ameza tak N. ishami tand N. iryinyo tandenborstel N. uburoso bw'amenyo tandpasta N. umuti w'amenyo; kologati tapijt N. itapi; umusambi tas N. igikapu; umufuka tasje N. agakapu; agakapu ko mu ntoki; agasakoshi; agasakoshi k'abadamu taxi N. tagisi teen N. ino telegram N. telegaramu televisie N. televiziyo telraam N. ikibarisho temperatuur N. igipimo cy'ubushyuhe; ubushyuhe bw'ahantu theelepeltje N. akayiko tien ADJ. icumi tijd N. igihe : Hej heeft geen tijd. Nta gihe afite. tijdelijk ADJ. by'igihe gito; mu gihe cyagateganyo timide ADJ. umunamasoni; ufite ipfunwe; wamwaye timmerman N. umubaji tocht N. uruzindu; uruzinduko; urugendo toegeving N. itererana; isuhuka; ita; isiga toer N. uruzindu; urugendo; uruzinduko toerisme N. ubukerarugendo toerist N. umukerarugendo tong N. ururimi tongval N. ururimi rw'akarere toonbeeld N. urugero treden V. gutambuka; kugenda trekken V. gukurura trip N. urugendo; uruzindu; uruzinduko Tutsi N. umututsi Twa N. umutwa twee kabiri; babiri; ibiri; abiri; bibiri; ebyiri; bubiri; tubiri tweede ADJ. wa kabiri; ba kabiri; ya kabiri; rya kabiri; cya kabiri; bya kabiri; za kabiri; rwa kabiri; ka kabiri; twa kabiri; bwa kabiri; kwa kabiri; ha kabiri


U
u PRON. wowe uier N. icebe uit de mode ADJ. kitagezweho; kitajyanye n'igihe uitgesloten ADJ. kidashoboka uitkijken naar V. gushaka; gushakisha; gushakashakisha uitspraak N. imivugirwe; inoboramvugo uit vrije wil (adverb) n'ubushake uitzien naar V. gushaka; gushakisha; gushakashakisha universiteit N. kaminuza uur N. isaha uw ADJ. cyawe; wawe; ryawe; yawe : Waar is uw wagen? Imodoka yawe iri he?; bwawe; kwawe; hawe uw dochter umukobwa wawe? uw zoon umuhungu wawe


V
vagina N. igituba; igitsina cy'umugore vallen V. kugwa; kwitura hasi; gutembagara van PRON. cya; wa; ya; rwa; bwa; kwa; ha vandaag (adverb) uyu munsi; none vannacht (adverb) iri joro varen V. kugashya; kuvugama vechten V. kurwana; gusekurana veel (adverb) cyane; bikabije veranda N. urubaraza; ibaraza verdwijnen V. kuzimira; kubura; kurenga; guhenengera vergaderen V. guhura vergallen N. uburozi vergemakkelijken V. korohereza vergeten V. kwibagirwa; kugira amazinda vergeven N. uburozi vergiftigen N. uburozi verjaardag N. umunsi ngarukamwaka; aniveriseri verlichten V. korohereza verliezen V. kubura; gutakaza vermenigvuldigen V. gukuba vermijden V. kwirinda; kwihunza vermoeid ADJ. urushye; kirushye vermoeiend ADJ. kiruhije; kiruhanije vernederen V. guca bugufi; kutiremereza; kwiyoroshya vernedering V. ugucisha bugufi; uguca bugufi; ukutikuza; ukwiyoroshya verootmoedigen V. kwiyoroshya; guca bugufi; kutiremereza verootmoediging N. ugucisha bugufi; uguca bugufi; ukwiyoroshya verordenen N. iteka verplichting tot bijbetaling N. imisanzu y'inyongera verstrooid N. umunyamazinda vertrouwen N. ukwemera; ukwizera; amiringiro; ibyiringiro verzekeraar N. umwishingizi vijf ADJ. gatanu; batanu; itanu; atanu; bitanu; eshanu; butanu; dutanu; hatanu vijfde ADJ. uwa gatanu; iya gatanu; aba gatanu; irya gatanu; aya gatanu; icya gatanu; ibya gatanu; iza gatanu; urwa gatanu; ubwa gatanu; ukwa gatanu; aha gatanu; utwa gatanu Vijf over half vier Saa cyenda n'iminota mirongo itatu n'itanu vinden V. kubona; kuvumbura vinger N. urutoki; ikidori vissen N. ifi; isamake visser N. umurobyi visverkoper N. umurobyi Vlaams N. igifulama; ururimi rw'igifulama Vlaanderen N. Akarere gatuwe n'abafurama; Fulandere Vlaming N. Umufulama vloerkleed N. itapi; umusambi; umukeka; umukeka voetbal N. umupira w'amaguru; futuboro vogel N. inyoni volontair N. umukorerabushake; umukoranabushake von PRON. za voorbeeld N. urugero voor de middag (adverb) mbere ya saa sita voor eeuwig (adverb) iteka; iteka ryose; ubuziraherezo voorvader N. umukurambere voorwaarde N. ibisabwa; ibyo usabwa kuba wujuje; ibyo ugomba kuba wujuje voorzaat N. umukurambere vragen V. gusaba; kubaza vriendin N. inshuti vriezen V. guhinduka ubutita; gukonja vrijdag N. kuwa gatanu vrijwilliger N. umukorerabushake; umukoranabushake vroeg (adverb) kare; hakiri kare vuil ADJ. cyanduye; wanduye vuur N. ishyaka; umuhate vuur N. umuriro


W
waar ADJ. hehe?; he? Waarin staat dat? Biri mu ki? Waarmee komt hij? Aje n'iki? waarom ADJ. kubera iki? Waarom ga je zo vroeg? Kuki ugiye kare? Waarop wacht ze? Ategereje iki? Waarover spreken ze? Baravuga iki? wagen N. imodoka wassen V. koga; gukaraba; kwiyuhagira water N. amazi Wat wenst u? Ushaka iki?; Murashaka iki? Weet u wat dat woord betekent? Muzi icyo iri jambo risobanura? weg N. umuhanda wenkbrauw N. igitsike wereldstad N. umujyi werk N. akazi : Misschien is er geen werk. Hashobora kuba nta kazi gahari.; umurimo werpen V. kujugunya; kunaga weten V. kumenya; -zi; kuba uzi ikintu wijn N. divayi; vino wijten V. kwitirira; guhamya wijzen V. kwerekana; kugaragaza willen V. gushaka; kwifuza winnen V. gutsinda; kuronka; gutsindira woensdag N. kuwa gatatu wonen V. kuba; gutura woonplaats N. intaho; ubuturo worden V. guhinduka; kuvamo; kuvukamo woud N. ishyamba


Y
yoga N. yoga; umukino wa yoga yoghurt N. yawurute


Z
zak N. igikapu; umufuka zakdoek N. umushwara; umuswaro zang N. indirimbo zeggen V. kuvuga; kugamba Ze is thuis Ari mu rugo; Ari imuhira zenden V. kohereza Ze werkt nu heel goed Muri iki gihe akora neza Ze zijn weer an het drinken Bongeye bari kunywa. ziekte N. indwara zien V. kureba; kubona zijn V. kuba : ik ben ndi : je bent, jij bent, u bent uri : hij is, ze is, zij is, het is ni : we zijn, wij zijn turi : jullie zijn muri : ze zijn, zij zijn ni zingen V. kuririmba zitten V. kwicara; kuba wicaye zoeken V. gushaka zondag N. ku cyumweru zonneschijn N. izuba zuipen V. kunywa zullen V. gushaka zusje N. mushiki; mushiki (wa) zwart ADJ. ibara ry'umukara; umukara; umukara tsiriri zwemmen V. koga zwijgen V. guceceka; gucweza; kuryumaho

METAPHORE

Reba andi mafoto y'ibituba no guswera bishyushye hano
Amafoto Atandukanye y'Ibituba

Video zo Guswera Zitandukanye

Video zo Kunyaza

Video zo Guswera Igituba Kinini

Video zo Guswerana z'Abagande

Video zo Guswera z'Abahinde

Video za Rugongo nini

Video z'Abakobwa Barimo Kwikinisha
THE BODY AS A HUMAN EXPERIENCE METAPHOR IN KINYARWANDA
by Alexandre Kimenyi

Personification or anthropomorphism metaphors are known by grammarians to exist in all languages. Besides the pioneering work by George Lakoff and Mark Johnson there have been no attempts to study this phenomenon systematically or to discuss its implications to linguistic theory or the understanding of the nature and function of the mind. Although, body linguistic expressions are known to have provided many dead metaphors and idiomatic expressions, their " unconscious " use has escaped language scientists and language users. Native speakers use them as if they belonged to the primary plane of expression.

In Kinyarwanda expressions referring to senses, namely sight, sound, smell, taste, touch and feelings are extensively used as conceptual metaphors. The body being a primary source of conceptual metaphors should not come as a surprise if metaphors are used not only because of the asymmetry between language vocabulary which is finite and the real world which infinite but mostly to help us understand new experiences. The vocabulary is finite because the human mind doesn't have enough space to store all the vocabulary which refers to the infinite world and also because of its limited capacity to retrieve from its memory whatever is needed. Since human beings experience the same things as far as their bodies are concerned, the body as a conceptual metaphor is universal. Ofcourse there is a ranking and hierarchy in the respective use of these senses as conceptual metaphors depending on language users' environment and culture as expected and predicted in both cognitive and antropological linguistics. In American English, for instance, sight is a dominant metaphor as illustrated by the use of sports metaphors, whereas in Chinese it is taste which is dominant metaphor with its use of food metaphors. In Kinyarwanda also some senses play a more prominent role than others.

I. Dead metaphors

The majority of Kinyawanda words which refer to body parts are used metaphorically to refer to objects which have a physical or functional similarity with that specific part of the body, as the following examples show.

umubiri w'ínzu 'the house body', umubyíimba w'ínzu 'the trunk of the house', umutwé w'áaméezá/umurimá/umwaambi'… 'the head of a table/field/match'… umusatsi w'íbigóori 'corns' hair', umusatsi w'íisáahá 'watch's hair'>needle, uruhaánga rw'íngoma 'the forehead of the drum', ugutwí, amáaso y'íkibúno 'the eyes of behind,, ijíisho ry'íikáramú 'the eye of the pen', ijíisho ry'ígishyíimbo 'the eye of bean', umusayá w'ínzu 'the jaw of the house', itáma ry'íicúmu/umwaambi/ 'the cheek of the spear/arrow', ibitúgu by'íngabo 'the shoulders of the shield', ibitúgu by'úmuhoro 'the shoulders of the pruning knife', ibitúgu by'ínzu 'the soulders of the house', ibitúgu by'íshaáti 'the shoulders of the shirt', umugóongo w'íkibabi 'the back of a leaf', umugóongo w'íshaáti 'the back of a short', umukoóndo w'úmuvure 'the navel of beer brewing wood vase' , umukóondo w'índeége/w'úubwáato 'the navel of a plane/boat', inkokora z'uruzi 'the elbow of the river', indími z'úmuriro 'the tongues of the fire'>flames, umunwa w'ícupa/igicumá/ikibiíndi 'the mouth of the bottle/gourd/clay jar', ijosi ry'íkibiíndi 'the clay jar neck', agatuúza k'úmuhoro 'a pruning knife's chest', ibéere ry'ígitooki 'a banana's breast', inda y'íisi 'the stomach of the earth', ikibero cy'ínzu 'the thigh of the house', améenyo y'úrukero/igisókozo 'the teeth of a seesaw/a comb', ijigo ry'ígisoro 'the , ikijigo , izúuru ry'úmuvuba 'a bellows' nose, izúuru ry'úrushíingé 'the nose of the needle', izúuru ry'íisáro 'the nose of a bea', izúuru ry'ígitabo 'the nose of a book', izúuru ry'ínzu 'the nose of a house', ikireenge cy'ígaáre 'the foot of a bike', ino ry'ínaanga 'the toe of a cithare' , igituúza cy'ínaanga 'the chest of the cithare'> the third chord of the cithare, ino ry'ígitooki 'the toe of a banana', ikibúno cy'úmurimá 'the behind of a field', ugutwí kw'ígisoro 'the ear of the gisoro stone game', ugutwí kw'ígití 'the ear of a tree', umushahára w'ígihahá 'a salary of a lung'>a meager salary.

Body parts as a primary source of metaphors is not unique to Kinyarwanda. All languages all over the world use them.

II. Idiomatic expressions

Hundreds of idiomatic expressions come from words which refer to body parts. These idiomatic expressions are all either metaphors or metonymies.

kuryá umuuntu imitsí 'to eat somebody's veins' >to exploit somebody
guhúza umusayá 'to make the jaw busy' >to refuse to listen
gutérura intúgu 'to shrug shoulders'
gutégekeesha igitúgu 'to rule with a shoulder'>to rule with an iron fist
gukúura mu bitúgu 'to remove from the shoulders'>to hit very hard
guseeta ibireenge 'to drag feet'
kwooroosokwahó n'úmusatsi 'to have the hair pulled'>to send chills down the spine
gutéreka inzára n'umusatsi 'to seat nails and hair'>to be very poor
gukúuka umutíma 'to have a heart pulled'>to get scared
gutégekeesha igitúgu n'ígituúza 'to rule with shoulder and chest'>to rule with an iron fist
gukóra umuuntu ku iitáma 'to touch somebody on the cheek'>to provoke somebody
gukúbita umuuntu hó itáko 'to hit somebody with a thigh'>to be discreet
gukúbita umutwé ku iijuru 'to hit the head on the sky'>to lie
gutwáara mu mutwé 'to carry in the head'>to be angry at
gutéeka umutwé 'to cook one's head'> to do what it takes to manage
gushyíra umutwé heejuru 'to put the head in the air'>to rebel
gutá umutwé 'to lose one's head' >to lose control
kwúubura umutwé 'to lift one's head'>to recover from illness
kwíishima mu mutwé 'to scratch one's head'> to get angry
kuzúunguza umutwé 'to shake one's head' >to shake one's head because of anger or denying a request
kuryá umuuntu imitsí 'to eat somebody's veins'> to exploit somebody
gukomeza umutsí 'to strengthen a vein'> to resist death
kugwa umuuntu mu gituúza 'to fall in somebody's chest'>to hug somebody with warmth
gucá mu myaánya y'íntoki ' to pass between fingers'> to disappear mysteriously
gufátana agatoki 'to hold each other's hand >to be very close
guhina agatoki 'to fold one's finger'> to be stingy
gukóra umuuntu muu ntoki 'to touch somebody in the hands'> to congratulate
gutúunga agatoki 'to point a finger'>to provoke
gukóza urutoki mu jíisho 'to touch in the eye with a finger'> to provoke
gukúbita urutoki ku ruúndi 'to hit a finger on another'>to show one's resentment
guhúuza imitíma 'to have hearts meet'> to love each other
kwíiraabura umutíma 'to have a dark heart'> to be very angry/to suffer
gukúuka umutíma 'to have a heart pulled'>to have fear
gushyika ku mutíma 'to reach the heart'>to be satisfied
kugiisha imitíma ináama > to ask advice from the heart>to think deeply
gutá hó umutíma 'to throw a heart on'> to care about

gutwáara umuuntu umutíma 'to take somebody's heart'> to be passionated about something
gukúbitwa n'úmtíma 'to be hit by the heart' > to have fear for no reason
kugira imitíma myiínshi 'to have many hearts' >to have worries
kubúra umutíma 'to miss a heart'>to show lack of seriousness
kubora umutíma 'to rot on the heart'>to suffer morally
gusiimbukwa n'úmutíma 'to be jumped by the heart'>to be terrified
kubúuranya imitíma 'to have disputes with hearts'>to remain indecided
kuráaza imitíma iswá 'to make the hearts spend the night outside'>to have worries
gukóra mu muhogó 'to touch in the throat'>to start singing with a clear voice
kwíikora muu nda 'to touch oneself in the stomach'> to kill one's own child
kwáanga muu nda 'to refuse in the stomach'>to change one's mind
kuraambika inda ku muyaga 'to spread one's stomach on the wind'>to run very fast
kugwiira inda 'to fall on one's stomach'>to betray
gucá amabéere 'to cut breasts'>to commit a serious crime
gufáta ayagúuye 'to hold the sagging ones (breasts)'>to waste one's time for nothing
gushyíra ku iibéere 'to put on the breast'>to give favors
gusiigana umubiri 'to oil each other's body'>to be together all the time
gutá umubiri 'to lose one's body'>to become thin
kugarura umubiri 'to bring back the body'>to recover from illness
gufátanwa igihaánga 'to be caught with a skull'>to be caught the panths down
akabúno kabí 'a bad butt'> a bad luck
kwíiruka kibúno mpáa amaguru 'to run butt give me legs'>to run very fast
gutéera akabúno heejuru 'to throw one's butt in the air'>to rebel
gufáta umuuntu ku munywa 'to hold somebody on the mouth'> to silence somebody
gufuunga umunwa 'to close one's mouth'>to keep silent
gukurura iminwa 'to draw/pull/stregth mouths'>to stregth one's mouth because of discontent
kugeenza umunwa 'to walk one's mouth'>to be indiscreet
kuryá iminwa 'to eat mouths'>to be confused
kwíifata ku munwa 'to hold oneself on the mouth'>to be stupefied
akanwa kabí 'an ugly mouth'>a bad tongue
gukúura umuuntu amatá mu kanwa 'to remove milk from somebody's mouth'>to deprive somebody of things they are accustomed to'
gukúura umuuntu igitaka mu kanwa 'to remove mud from somebody's mouth'>to make somebody rich.
kwíirya akáara 'ton eat oneself with a little finger/'to pinch oneself'>to show discreetly one's satisfaction
kwíirema agatíma 'to create oneself a little heart' >to be hopeful
kwíikubita agashyí 'to hit onelf with a little hand'/'to slap oneself'>to remind onelf one's chores
kwíikora muu nda 'to touch oneself in the stomach'>to kill one's kith and kin
kwíiha améenyo 'to give oneself to the teeth'>to make oneself an object of mockery
These are few examples which show that body parts expressions are used as idioms. This is not unique to Kinyarwanda. All languages use them as both dead metaphors and idiomatic expressions.


III. The metaphoric use of the body physical and emotional conditions

Pleasant experiences are referred to by using expressions which denote the well being of the human body. Unpleasant experiences are expressed by human body linguistic expressions which denote the opposite. Thus expressions which denote the well being such as , alive, healthy, strong, … are used and those which refer to death, body decay, illness, … are metaphors for unpleasant experiences. Anything which is disfunctional, physically or socially is perceived as 'dead' in Kinyarwanda, and what is culturally normal as 'alive' and 'healthy'

Iyi módoká ntíigeendá, yarápfuuye.
this car doesn't-walk it-died
'This car doesn't move, it died.'
Telefoóni yaanjye ntíikorá, hashize iminotá itaanu ipfúuye
telephone of-me doesn't-work it-finished minutes five it-died
'My telephone doesn't work, it just died five minutes ago'
Amagaáre y'áabáana ní mazima.
bikes of children are alive
'The children's bikes are alive.'
Abáana baa Kagabo bóose ni abapfú umwé gusa ni wé muzima.
children of Kagabo all are dead one only is him alive
'All Kagabo's children are stupid, only one is good.'
Uríiya mugoré ni umupfú ahora a-pfú-ush-a amafaraanga ubusá
that woman is dead she-remains she-die-caus-asp money nothing
'That woman is stupid, she always wastes money.'
Aba bagabo bararwáaye bahora bákoreesha ibigaambo bibí
these men they-are-sich they-remain they-use words bad
'These men are sick they always use bad words.'
Kagabo yarákize
Kagabo has-recovered-from-illness
'Kagabo has become rich.'

People who misbehave or have low morals do it because they are 'dirty' or 'have been contaminated' and the failure to perform certain tasks is due to the body being tired.

Yohaáni, leeta iramushiinja icyáaha kaándi arí umweére.
John government accuses-him-of crime but he-is clean
'John is beeing accused of crime by the government but he is innocent.'
Kuva ahó itséembabwóoko ry'ábatuutsi ribeeréye abanyarwaanda beénshi baáraanduye.
from when genocide of Tutsi took-place Rwandans many got-dirty
'Since genocide of tutsi many Rwandans have have been contaminated.'
kugira ibikomére ku mutíma
to have wounds on the heart
inkovú z'ákabábaro afité ntizizáakíra
scars of pain s/he-has they-will-not-finish
'The scars of the pain that s/he has will not end.'
Kaliísa akazi kaamunaniye
Kalisa job has-tired-him
'Kalisa cannot do the job.'
Ikizaamíni cyaaruhije abáana
exam has-tired children
'The children failed the exam.'
gucíika integé
'to break the hollow of the knee' "to be discouraged
gutá umutwé
'to lose the head' >to lose control
gukúuka umutíma
to have a heart pulled >to get scared

It is also important to note that Kinyarwanda uses a lot of hyperboles when referring to body conditions. Thus to be thirsty is referred to as 'to die of thirst', to be hungry 'to die of hunger',
to be surprised 'to be thunderstruck', to laugh 'to burst into laughter', etc.

Abakoóbwa biishwe n'íinyóota
girls were-killed by thirst
'The girls are thirsty.'
Abáana baacyéererewe umwáarimú arabamara
children are-late teacher is-going-to-finish-them
'The chidren are late and the teacher will punish them.'
Turashíze.
we-are-exterminated
'We are in trouble.'
Murí kíno gihúgu hari abaantu beénshi baboréye mu munyurúru bázize politiíki.
in this country there-are people many who-rot in jail they-are victims-of politics
'In this c ountry, there many people who are rotting in jail because of politics.'
Kaliísa umugoré wé ahora amútuka nóone ubu yaráboze.
Kalisa wife of-him she-remains she-him-insult then now he-is-rotten
'Kalisa, his wife always insults him and he has now had enough.'
umubóre 'a rotten object'>a wreck of old man
Urwaanda rurabóshye, ntawe ushóbora kwíigobootora nó kwíinyagaambura.
Rwanda is-legs-and-arms-tied, nobody s/he-can release-oneself and move
'The country of Rwanda is taken prisoner, nobody can free themselves or move.'

In summary, any behavior, action, event or state which is viewed as culturally positive is referred to by human body metaphors which connote its good physical or mental state and traits which are considered negative are described or defined by expressions which connote the body's physical and moral decay.


III. Seeing metaphors

Visual metaphors refer to objects, concepts, events or states by giving them shape, form, color, size or light.

1. Form.

Expressions in English such as to get the whole picture, to connect the dots, to fit the pieces of the jigsaw puzzle, to imagine, to put on the map … are examples of form visual metaphors . Form visual metaphors give implicitly or explicitly a physical form to the referrent. Thus verbs such as kubóna 'to see', kugaragara 'to appear', kwéerekana, … used used.

Ibyo uvuzé biréerekana kó ntacyo uzí.
what you-just-said shows/demonstrates/indicates that there-is-nothing you-know
'What you just said shows that you don't know anything.'
Ndabóna ibyó utéekéreza.
I-see what you-think
'I see what you think'

2. Shape

Pleasant things are conceived as beautiful and in good shape and unpleasant ones are seen as ugly and in bad shape.

Indiriimbo nziizá
beautiful song
'a good song'
igitabo kibi
ugly book
'a bad book'

Like in English and French, a straight form is the embodiment of what is correct and right and a bad form is also synonymous with bad behavior, conduct or personality.

kugira ibitéekerezo bigorórotse.
to-have thoughts which-are-straight
'to hav e good ideas'
kugorora imyiítwaarire
to straighten behavior
'to correct one's behavior'
kukí uyu mugabo avugá ibiintu bigorámye?
why this man he-says things which-are-bent
'Why is this man saying incoherent things?
amagaambo ya báriíya báana igihe cyóose aba acúramye.
words of those-over-there children time all they-are they-are-upside down
'The words of those chidlren are always nonsensical.'
kuva ahó Kagabo abeeréye miniisítiri asigaye yáriibyiimbiishije.
to-come when Kagabo he-become minister he-remains he-made-himself-swell
'Since Kagabo became minister, he has become arrogant.'
gutáanga ikigaaniiro kiráambuuye
to-give talk which-is-stretched
'to give a long speech/speech'
amagaambo ahínnye
words which-are-folded
'few words'
Nkuunda kó ibigaaniiro byaa Mugabo usaangá bínoze.
I-like that conversations of Mugabo you-find they-are-polished
'I like that Mugabo's conversations are always good.'

3. Size

Size is used as a visual metaphor to show the importance or lack of it of an object.

umushahára muníni
salary big
'a big salary'
igihe kiníni
time big
'a long time'
ibibázo bireebire
questions long
'big questions'
It is interesting to note that Kinyarwanda doesn't have a word for " small ", " young " is used instead to refer to this concept.
igihe gitó
time young
'short time'
inzu ntó
house young
'a small house'

4. Color

Kinyarwanda doesn't use color expressions as metaphors because words for color in Kinyarwanda are already metaphors, borrowed from cows' coat colors, whereas others come from natural objects.

green > 'raw grass' icyaátsi kibísi, white> 'roch' igitáre, gray > 'anthill' urugina, light skin > 'swamp antilope' inzóbe, …

5. Light

Like in other languages, light is the symbol of knowledge and the lack of light ignorance.

Light as knowledge :

gufuungura amáaso 'to open eyes', kugaragara 'to be visible/clear', kuboneka 'to be visible', gukaanguka 'to wake up', umucyó 'dawn'>transparency, gukórera mu mucyó/ahagáragara 'to work in the dawn/where it is visible'> 'to work in transparency', umuuntu ucyéeye 'a person who dawns'>somebody who looks sharp/clean/correct, kwéerekana 'to show/indicate, kubéera abaantu urumuri 'to be people's light'>to be people's guide, guhumiriza 'to close eyes', gukanura 'to open eyes', kubóna 'to see', kureeba kure 'to see far', gushíshooza 'to look at something very attentively', gukórana ubushíshoozi n'úbushobozi 'to work with looking at things very carefully and capacity'>to work with wisdom and competency, kuziikuura ubuzima bw'umuuntu 'to unearth somebody's life', gushyíra ibiintu haanzé/ahagáragara/ahabóna 'to put things outside/where there is clarity/where there is visibility' > 'to put things in the open'

Lack of light as ignorance :

igicúku 'middle of the night'>ignorance, igicúucu 'shadow'>stupid, umwíijima 'darkness'>ignorace, impumyi 'blind'>to be incapable of understanding certain things, igihu cyaa Nyáantáago 'the fog of the Nyantango mountain'>stupid, kubá mw'iijoro ry'íicúraburiíndi 'to be a very dark night'>to be ignorant/uninformed, ,gusiinziira 'to be sleepy'>to lack understanding, kuróota 'to dream'>not be realistic', kuríindagira 'to walk in a dark night' >not to know what to do,


IV. Hearing metaphors

Hearing metaphors are used to mean understanding and following advice. Those who don't respect the law and advice are seen as having problems of ears or hearing. First it is important to realize that the verb kwúumva 'to hear' also means 'to listen', 'to taste', 'to understand', 'to think' and 'to feel'. Obviously all these secondary meanings are metaphors which derive from the primary meaning 'to hear'.

Umva iyi nzogá, umbwiíre níibá iryóoshye
hear this alcoholic beverage tell-me if it-tastes-good
'Taste this alcoholic drink and tell me if it tastes good.'
Kora uyu mwáana wuumvé kó arwaayé
touch this child hear if s/he-is-sick
'Touch this child and feel if s/he is sick.'
Politiíki y'iíyi leeta abatuúrage barayúumva/barayíbona gúte?
politics of this government dwellers they-hear-it/they-see-it how
'How do people understand/see/view this government?'
Ndúumva nániwe
I-hear I-am-tired
'I feel tired'
Abáana ntíbuumvá ibyó umwáarimú ababwiíra barakomeza gukúbagana.
children they-don't-hear what teacher he-them-tells they-continue to-disturb
'The children don't listen to what the teacher is telling them, they continue to disturb.'
Umwáana utúumvíye sé na nyina yuumvira ijeri.
child who-does-not-hear father and mother s/he-hears cricket
'A child who doesn't respect the father and the mother listens to the cricket.'
Abahuúngu baa Kabaanda baápfuuye amatwí, ináama abaantu babagiíra ntibazíitahó
sons of Kabanda they-died ears advice people they-them-give they-don't-themselves at them.'
'Kagabo's children are ear-dead, they don't listen to the advices that people give them.'
gutá mu gutwí 'to throw in the ear'> to listen carefully
guhuunza amatwí 'to make the ears escape' >to refuse to listen
gufuunga amatwí 'to close ears'> to refuse to listen
kwíica amatwí 'to kill the ears'> to refuse to listen

Words without meanings or without listeners' interest are considered as just noises.
Abatuúrage barasákuza gusa ntaa bitéekerezo byuubáka bataangá.
dwellers they-make-noise only there-is-no thoughts which-build they-give
'The citizens are only making noises, they don't give any constructive ideas.'
Ndabóna múvuza indúurú ntáa kiintu cyiizá mufité.
I-see you-cause-to say scream there-is-no think good you-have
'I realize that you are screaming, there is nothing good you have (to offer).'
Arakomeza kutúmena umutwé avúga amahoómbo.
s/he-keeps to-us-break head s/he-says nonsense
'S/he keeps giving us a headache saying nonsense.'

V. Touching metaphors

Touching metaphors use expressions which have to do with body contact, temperature, weight, and taction.

1. Body Contact

Body contact shows understanding or strong effect whereas the lack of it indicates the opposite.

Ibyó umwáarimú yiigíishije, abanyéeshuúri baabifáshe.
what teacher he-taught students they-ha ve-held-them
'The students have kept what the teacher taught them.'
gufáta mu mutwé
to-hold in head
'to memorize'
Igisúbizo cy'iícyo kibázo naagitóoye.
answer of that question I-picked-it-up
'I found a solution to that question.'
Iyo nkurú baayúumvise bakubitwa n'ínkubá
that news they-heard-it they-were-struck by thunder
'When they heard the news they were shocked.'
imyiítwaarire yaawe izagukorahó
hehavior of-you it-will-touch-you
'your behavior will have negative consequences on you'
Kagabo yiita ku báana bé cyaane.
Kagabo throws-himself on children of-him a-lot
Kagabo cares very much about his children.
'Ináama wabagiíriye zaabaceengeyemó.'
advices you-them-gave they-them-penetrated-in
'The advice that you gave penetrated them.'
Ibyó waambwiíye byaanyúze.
what you-me-told it-me-passed
'What you told me has pleased me.'
Inyígiisho zaabiinjiyemó.
teachings they-them-entered-in
'The teachings have penetrated them.'
Ibyó waantumyé byaancíitse
what you-sent-me-for it-escaped-me
'I forgot your mission.'
Bahora bámwiibutsa aríko ntáa kajyámó.
they-remain they-him/her-remind but no(thing) goes-in
'They always remind him/her but s/he never gets it.'
kumúbwiira ni ugutá inyuma ya Huuye.
to-him/her-talk is throw-away behind of Huye mountain
'to talk to him is a waste of time.'
Byaanciiyehó kó twaagoombága kubónana uyu muúnsi.
it-passed-by-me that we-had to see-each-other this day
'I forgot that we had to meet today.'
Icyo kibázo yagiciiye iruhaánde yiivugira ibiíndi.
that question/problem s/she-passed-it next s/he talked-about other (things)
'That question s/he ignored it and talked about something else.'
Ibisóbaanuro umúha biramúreenze.
explanations that-you-him/her-give they-him/her-surpass
'The explanations that you are giving him/her are beyond his/her comprehension.'
Kabaanda yamáze gukíra araréengwa.
Kabanda he-has-finished to-recover he-got-surpassed
'After he became rich Kabanda became carefree.'
Byaatunyuzehó kó ubukwé bwaa Máriyá arí ejó.
it-us-passed-by that wedding of Mary is tomorrow
'It escaped us that the wedding of Mary is tomorrow.'

As examples show, this metaphor is similar to the English metaphor
to strike, to catch, to get, to grasp, to be tied, linked, connected, …

2. Taction

Taction metaphors describe how the body feels in contact with external objects. Roughness connotes something difficult or important and softness something which is easy.

umuuntu ukómeye,
person who-is-hard
'A strong/important person'
ikibázo gikoméye,
question/problem which-is-hard
'a hard/difficult question/problem'
ikibázo cyooróshye
question which-is-soft
an easy question
kwíiyoroshya
to-make-oneself-soft
'to be humble'
ibiintu byaakomeye
things they-become-hard
'the situation is becoming serious',
kugira ibitéekerezo binozé
to have ideas that-are-smooth
'to have good ideas'
Sharpness, unlike in English in which it means 'intelligent/elegant' as in 'a sharp child', 'cutting-edge technology, in Kinyarwanda it means 'meaniness', 'unsociability', 'suffering'.
gutyáara 'to be sharp'> to be mean

3. Weight

The weight metaphor connotes importance, great effect, gravity, or seriousness.

Ibibázo biramuremeereye
problems are-heavy-on-him/her
'S/he has serious problems.'
Amatégeko arusha amabuye kuremeera
'Laws are heavier than stones'
Aba bagabo ntíbuumviise ubureméere bw'aáriiya magaambo
these men they-didn't-hear the weight of those words
'These men didn't understand the gravity of those words.'
kuryáamira 'to lie on the top of' >'to cheat'/'to oppress'
gukáandagira 'to put one's foot on'> 'to be unfair to somebody'
guhónyoora 'to trample on'> 'to oppress'

4. Temperature

Warmth denotes something interesting or exciting and cold something boring.

Impaká zirashyúushye.
discussion is-hot
'The discussion is hot.'
Igitáramo kirakóonje.
party is-cold
'The party is cold.'
intaambara y'úbutita.
war of cold
'a cold war'


VI. Taste metaphors

Good taste metaphors are used to refer to events, things or experiences which are pleasant to body senses.

igitabo kiryooshyé
book which-tastes-good
'a good book'
umwaanditsi yatáanze umusógoongero ku gitabo cyé
writer he-gave sip on book of-him
'the author gave a sip to his book'
gushyíramó umúunyu
to-put-in salt
'to embellish the story',
umúunyu w'ámatwí
salt of ears
'good story teller'
kugira akarími karyooshyé
to-have tongue which-tastes-good

Bad taste metaphors are used mostly to show anger, meaniness, unfriendilness or unsociability.

ikigaaniiro kibiishyé
conversation which-tastes-bad
'a bitter conversation'
amagaambo atéeye iseséme
words which-cause nausea
'words which are disgusting'
kurura 'to have a bitter taste'>'to be mean'
gushaariira 'to taste sour'> 'to have a terrifying look'
gukáriha 'to taste bitter/sour'>'to be unapproachable/unsociable or have a bad temperament'
kuruungurirwa 'to have a heartburn'>'to be angry/moody'
gukaraata 'to be bitter/sour'> 'to be very excited/furious/angry'
gukara 'to taste hot/bitter'> to have a bad character/to be mean'
ibaamba 'bitter and inedible'> 'cantankerous/mean'
kubéera undí ibaamba
to-be-for another (person) bitter-raw-plant (or vegetable)
'to be mean/angry/cantankerous to another person'


VII. Smelling metaphors

Smell metaphors are used to designate bad or good things that one intuitively feels are going to happen.

guhúumurirwa n'ámahóro
to-get-a-good-smell from peace
'to smell peace'
Háno haranuuka intaambara.
here it-stinks war
'War stinks here'>there are signs trouble might erupt here
The 'stink' metaphor is used mostly to refer to hatred and in the following expressions :

kunuuka uruunturuuntu
to-stink human-presence
'to smell fishy/to suspect something abnormal'
kwáanga urunúuka
to-hate which-stinks
'to have a visceral hatred'

Conclusion

Since as it was pointed out in the introduction, metaphors exist because of the asymmetry between the finite nature of linguistic signs and the infinite character of the real world that they refer to and to make new concepts understandable to the mind, body metaphors are found in all languages. Individual speakers, dialects of the same language, and different languages may use the different body sense metaphors to refer to the same concept. This is expected because people don't use the same senses the same way. In English, for instance,'a thick accent ' and 'a heavy accent', are synonymous. The former uses a visual metaphor dealing with size and the latter a touching metaphor having to do with weight.

The following Kinyarwanda examples show that different concepts are referred to by different sense metaphors.
indíriimbo nziizá 'a beautiful song' (visual metaphor/shape)<> indíriimbo iryóoshye 'a delicious song'(taste metaphor)
ikibázo kiníni 'a big problem'(visual metaphor/size) <> ikibázo gikoméye 'a hard problem'(touching metaphor/taction) <> ikibázo kireméereye 'a heavy problem'(touching metaphor/weight)

The same body metaphors in different languages may not have the same referrent also. For instance the equivalent of the English expressions 'to break laws' is 'to kill laws' 'kwíica amatégeko' and 'heartbreaking' as 'backbreaking' 'incáamugóongo'. Synonymy, polysemy and asymmetry in the use of body metaphors are not restricted to language but to all sign systems because the nature and the power of the mind is to do more with less.


Although all senses are expected to provide these metaphors in all languages, because of environmental and social factors, some senses might be more prominent than others. For instance, languages spoken in open spaces such plains, plateaus may use more visual metaphors such as landscape metaphors than those spoken in closed and narrow spaces. People living in basins surrounded by mountains or people living in rainforest areas may use smelling and hearing metaphors because their scope vision is very much limited.


References

Kimenyi., Alexandre. Body Metaphors..www.kimenyi.com
Kimenyi, Alexandre. 1999. Cow metaphors. Paper read at Yale at 29 Annual Conferennce on
African Linguistics. www.kimenyi.com
Kimenyi, Alexandre. 2000. Journey metaphors. Paper read at Boston University at 31st
Annual Conference on African Linguistics. Published in the Proceedings. Also posted on www.kimenyi.com
Lakoff, Georges and Mark Johnson. 1980. Metaphors we live by. Chicago : University of
Chicago Press.
Lakoff, Georges and Mark Johnson. 1999. The philosophy of the flesh.New York : Basic
Books.
Peirce, Charles. 1949-56. Collected writings.Vol1-4. Cambridge : Harvard University Press.